Integracja systemów elektroenergetycznych w Europie zwiększyła bezpieczeństwo dostaw i obniżyła średnie koszty bilansowania. Jednocześnie ujawniła nowe ryzyka – w tym gwałtowne, lokalne szoki cenowe na rynkach bilansujących. W celu dalszego rozwoju tych instytucji konieczne jest odpowiednie działania instytucji regulacyjnych, które naprawią mankamenty systemu. 

Wspólnotowa sieć elektroenergetyczna Europy

Częścią integracji europejskiej od pewnego czasu jest także idea połączenia krajowych rynków energetycznych w jeden wspólny, transgraniczny system rezerw i bilansowania. Celem jest połączenie wspólnych zasobów w celu zwiększenia konkurencji, obniżenia kosztów oraz poprawy niezawodności systemu. Słuszny zamiar decydentów natrafił jednak na szereg problemów wynikających z odmienności istniejących regulacji w poszczególnych państwach europejskich. 

Chociaż instytucje odpowiedzialne za wdrażanie integracji wskazują na oszczędności i wzrost konkurencji, w części krajów system doprowadził do wzrostu nieprzewidywalności cen i gwałtownych wahań na rynku bilansującym. Efekty są widoczne również w Polsce, gdzie od kilku miesięcy pojawiają się okresowo bardzo ujemne lub bardzo wysokie ceny na rynku bilansującym. 

Energetyczne trzęsienie ziemi: minus 44 800 zł/MWh na Rynku Bilansującym

Europejskie systemy 

W Europie działa już kilka platform o międzynarodowym zasięgu, które łączą operatorów systemów przesyłowych w różnych celach. Najważniejszymi z nich są:

• PICASSO – platforma stworzona do szybkiego reagowania w razie konieczności automatycznego przywrócania częstotliwości oraz stabilnej pracy systemów. Co kilka sekund odświeża informacje o rezerwie częstotliwości aFRR.
• MARI – (Inicjatywa Rezerw Aktywowanych Ręcznie), organizator aukcji transgranicznych na potrzeby ręcznej rezerwy przywracania częstotliwości mFRR. 
• TERRE – (Transeuropejska Giełda Rezerw Zastępczych) to projekt wymiany rezerw zastępczych zgodnie z wytycznymi w sprawie bilansowania energii elektrycznej. 
• ALPACA –  łączący operatorów systemów przesyłowych (OSP) z Austrii, Czech i Niemiec w celu wspólnego podejmowania zamówień, obniżenia kosztów i poprawy bilansowania. 
• Kontynentalny FCR (rezerwa częstotliwości) – to międzynarodowa współpraca w celu rekompensowania wahań i utrzymywania częstotliwości 50 Hz w sieci energetycznej. Do poprawnego działania systemu konieczna jest więc rezerwa sekundowa – gotowa do uruchomienia w mniej niż 30 sekund. 

Integracja systemu elektroenergetycznego Europy za pomocą wymienionych podmiotów przynosi realne korzyści według ekspertów Montel EnAppSys. Wskazują oni, że łączenie rezerw ogranicza przypadki podwójnego reagowania, dzięki temu jest coraz mniej przypadków konieczności płacenia dwóm krajom za reagowanie na ten sam problem. Unijna grupa operatorów systemów przesyłowych zrzeszona w ENTSO-E wymienia korzyści jakie przyniosła integracja:

• mniejszą liczbę zbędnych aktywacji, 
• niższe średnie koszty bilansowania, 
• większe możliwości wejścia na rynek przez nowych dostawców.

Istnienie tego typu systemów pozwala na świadczenia usług transgranicznych przez wielkoskalowe magazyny energii, czy farmy odnawialnych źródeł energii. Dzięki temu zwiększa się konkurencja i docelowo obniża cena energii oraz zwiększa się wykorzystanie mocy OZE w systemie. Z drugiej strony przy tak zespolonym rynku elektroenergetycznym występujące problemy są natychmiast odczuwalne nie tylko w kraju ich wystąpienia, ale także w krajach sąsiednich. Ma to szczególnie duże znaczenie w przypadku krajów małych lub o specyficznym położeniu, gdzie dołączenie do platformy może wywoływać ekstremalne ceny. 

Problemy wynikające z położenia

Polska jest dobrym przykładem tego jak bardzo determinujący jest czynnik geograficzny również w przypadku systemów elektroenergetycznych. Chociaż Polska sąsiaduje aż z siedmioma krajami, to mimo wszystko jej powiązania energetyczne są w większości asymetryczne. Rosja i Białoruś prowadzą wrogą politykę, w związku z tym nie należą do systemów europejskich. Litwa, Czechy i Słowacja są małymi rynkami, a w związku z tym tak duży kraj jak Polska nie może polegać na nich w zakresie rezerw. Nawet stosunkowo niewielki polski import może pochłonąć całą czeską moc przerobową i spowodować gwałtowny wzrost cen. Morskie połączenie ze Szwecją nie jest wystarczająco rozbudowane, a Ukraina znajduje się w stanie wojny, co oznacza, że jedynie Niemcy są sąsiadem, z którym połączenie jest w stanie zaspokajać nagłe potrzeby bez wywoływania lokalnych kryzysów. 

Dlatego wskazuje się, że Unia Europejska powinna równolegle wzmocnić ramy regulacyjne i operacyjne integracji rynków bilansujących, koncentrując się na trzech kluczowych obszarach: 

• pełnej harmonizacji zasad rynkowych i algorytmów sterujących (by uczestnictwo w platformach transgranicznych nie generowało niezamierzonych bodźców),
• zobowiązaniu operatorów systemów przesyłowych do bardziej ambitnego i spójnego udostępniania zdolności transgranicznych oraz zwiększenia wysiłków w usuwaniu wąskich gardeł sieciowych i przyspieszeniu inwestycji infrastrukturalnych,
• poprawie przejrzystości poprzez publikowanie danych dotyczących aktywacji, dostępnych mocy i potrzeb bilansowych. Także dopuszczenie tymczasowych mechanizmów ochronnych, takie jak elastyczne progi cenowe czy ograniczenia aktywacji w fazach przejściowych.

Miałoby to pozwolić na ograniczenie krótkoterminowej zmienności oraz odbudowę zaufania uczestników rynku, w tym krajów takich jak Włochy, które po nieudanej integracji z systemem PICASSO zawiesiły swoje uczestnictwo. Tymczasem do jak najlepszego działania systemu i generowania jak największej efektywności potrzebne jest zintegrowanie wszystkich rynków i zapewnienie optymalnego działania. 

Zgodnie z raportami wewnętrznymi Komisji Europejskiej, pomimo dużych inwestycji w rozwój tanich źródeł energii odnawialnej, wciąż znacznym problemem dla państw Wspólnoty stanowi przestarzała sieć elektroenergetyczna. Generuje to również dodatkowe koszty dla konsumentów, co prowadzi do wniosku, że integracja rynków rezerw w UE nie jest błędem, lecz procesem uczenia się w warunkach realnego ryzyka systemowego. Aby jednak przynosiła trwałe korzyści, konieczne są dalsze prace nad standaryzacją zasad, rozbudową sieci i ograniczaniem strukturalnych nierówności między rynkami. 

Zobacz też: Europa musi rozbudować sieci. Ujawniono projekt działań UE w energetyce

Źródła: Montel News, entsoe.eu, PSE, Komisja Europejska, 

Fot. Canva (Deyan Georgiev) 

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.