Rząd pracuje nad nowym Kodeksem Gospodarowania Wnętrzem Górotworu, znanym też jako Kodeks Ziemi, który ma uporządkować przepisy dotyczące tego, kto ma prawo do zasobów znajdujących się pod powierzchnią naszych działek. Dokument przygotowywany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ) ma wprowadzić jasne zasady dotyczące własności i eksploatacji zasobów naturalnych – od geotermii po surowce krytyczne – istotne w procesie transformacji energetycznej.

Bogactwo z wnętrza ziemi

W dobie transformacji energetycznej i rosnącego znaczenia surowców krytycznych coraz częściej spoglądamy w głąb Ziemi. To, co znajduje się pod powierzchnią gruntu, staje się dziś strategicznym zasobem państwa. Właściciel nieruchomości może dziś korzystać z ciepła geotermalnego lub kopać studnię, ale tylko w granicach określonych przepisami i pozwoleniem budowlanym. Głębiej zaczynają się kwestie objęte prawem geologicznym i górniczym, gdzie pojawiają się złoża węgla, rud metali czy gazów. Obecne przepisy pozostają jednak niejednoznaczne i rozproszone w wielu aktach prawnych.

Wobec tego trwają prace nad nowym Kodeksem Gospodarowania Wnętrzem Górotworu, zwanym także Kodeksem Ziemi. Ma on kompleksowo uporządkować przepisy dotyczące wszystkiego, co dzieje się pod powierzchnią – od eksploatacji złóż, przez magazynowanie surowców i energii, po budowę podziemnych obiektów. Nad dokumentem pracuje Rada Gospodarowania Zasobami Ziemi przy MKiŚ, której celem jest wprowadzenie jasnej definicji górotworu i jednoznaczne określenie zasad korzystania z podziemnych zasobów.

Rząd ratuje JSW. Ile zapłacą podatnicy za nowelizację ustawy górniczej?

Prawo a podziemne zasoby

Dziś właściciele działek mogą swobodnie gospodarować swoim gruntem, ale tylko do pewnej głębokości. Prawo pozwala im korzystać z zasobów znajdujących się pod powierzchnią ziemi np. budować piwnice, wiercić studnie czy instalować pompy ciepła. Wszystko to odbywa się jednak w granicach określonych przez pozwolenia budowlane i przepisy ochrony środowiska. Głębiej zaczyna się sfera, w której prywatne interesy kolidują z dobrem wspólnym. Tam, gdzie występują złoża kopalin, wchodzi w grę tzw. własność górnicza Skarbu Państwa. W praktyce oznacza to, że choć działka może należeć do osoby prywatnej, to to, co znajduje się pod nią na większej głębokości – surowce mineralne, energia geotermalna czy przestrzeń magazynowa – już niekoniecznie.

Zrównoważone gospodarowanie surowcami

Nowy Kodeks Gospodarowania Wnętrzem Górotworu ma rozwiać wszelkie wątpliwości. Ma on zawierać dwie kluczowe klauzule generalne. Pierwsza z klauzul ma określać, że z zasobów Ziemi można korzystać w sposób uwzględniający ich charakter – odnawialny bądź nieodnawialny – oraz obowiązek ochrony dla przyszłych pokoleń. Druga wprowadza zasadę, że górotwór – czyli wnętrze Ziemi – będzie własnością publiczną, należącą do Skarbu Państwa, który będzie nią gospodarował na warunkach określonych w kodeksie. Nowe przepisy mają też zabronić działań sprzecznych z zasadami racjonalnej i zrównoważonej gospodarki zasobami Ziemi, zwłaszcza tam, gdzie podziemna eksploatacja może wpływać na życie mieszkańców.

To szczególnie ważne w kontekście europejskiej polityki bezpieczeństwa surowcowego, według której kraje UE nie powinny importować więcej niż 65% zużywanych surowców mineralnych. Kodeks Ziemi ma więc pomóc w rozwiązywaniu konfliktów między interesem publicznym a prywatnym, np. w sytuacjach, gdy dla dobra wspólnego konieczne byłoby przesiedlenie mieszkańców z terenów bogatych w cenne złoża.

Co to oznacza dla właścicieli działek?

Jeżeli Kodeks Ziemi wejdzie w życie może przynieść konkretne zmiany dla przeciętnego właściciela działki w Polsce. Po pierwsze, wyraźnie ustali, co pod ziemią pozostaje własnością właściciela, a co może być objęte własnością publiczną, a to oznacza większą przejrzystość dla osób, które chciałyby np. instalować pompy ciepła, magazynować energię czy wiercić studnie. Po drugie, kodeks przewiduje mechanizmy, które mogą ułatwić np. dialog z inwestorami lub władzami, jeśli pod naszą działką znajdą się zasoby surowcowe – może to oznaczać lepsze warunki kompensacji, przejęcia lub współpracy. Po trzecie, w przypadku inwestycji mających wpływ na powierzchnię terenu, kodeks ma zobowiązywać inwestorów do uwzględnienia interesu społecznego i ochrony środowiska.

W efekcie, w perspektywie najbliższych lat właściciel działki może uzyskać większą pewność co do swoich uprawnień, więcej informacji przy inwestycjach podziemnych, a także lepszą ochronę przed niespodziewanym obciążeniem lub ograniczeniem wynikającym z działań górniczych pod ziemią.

Nowe zasady a transformacja energetyczna

Kodeks Ziemi może stać się jednym z kluczowych elementów polskiej transformacji energetycznej. Uporządkowanie zasad korzystania z wnętrza Ziemi – od geotermii i magazynowania energii po wydobycie surowców krytycznych – ma umożliwić efektywniejsze i bardziej zrównoważone wykorzystanie krajowych zasobów. Dzięki wprowadzeniu jasnych reguł własności i gospodarowania górotworem możliwe będzie nie tylko zwiększenie bezpieczeństwa surowcowego państwa, ale też stworzenie nowych możliwości inwestycyjnych dla firm energetycznych i samorządów. 

Choć dokładna data wejścia w życie kodeksu nie jest jeszcze znana, prace prowadzone przez Radę Gospodarowania Zasobami Ziemi wskazują, że dokument ten ma w założeniu stać się podstawą przyszłego systemu zarządzania zasobami naturalnymi w Polsce.

Zobacz też: Raport UE o surowcach krytycznych. Górnictwo kosmiczne odpowiedzią na kryzys?

Źródła: Rzeczpospolita, sejm,gov.pl, Komisja Europejska, Portal Samorządowy, Prawo.pl

Fot: Canva

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.