Krajowy Plan Odbudowy (KPO) miał wspierać zieloną transformację, cyfryzację i wzmocnienie odporności gospodarki po pandemii. Ujawnione dane o dofinansowaniach pokazały jednak, że część środków trafiła na projekty, których związek z celami programu jest wątpliwy. Wśród nich znalazły się zakupy luksusowych łodzi, solariów czy budowa stref SPA. Skala zjawiska ujawniła poważne niedociągnięcia w ocenie wniosków i kontroli realizacji inwestycji.

Finansowanie projektów o niskiej wartości publicznej

Analiza listy beneficjentów KPO ujawniła liczne przedsięwzięcia, które formalnie spełniały kryteria konkursów, ale ich wpływ na transformację energetyczną czy cyfryzację jest znikomy. Choć część z nich mogła zwiększyć przychody przedsiębiorstw, brakowało dowodów, że realizują one kluczowe cele programu – takie jak ograniczanie emisji, podnoszenie efektywności energetycznej czy wdrażanie innowacyjnych technologii.

Z opublikowanych danych wynika, że dofinansowania trafiły na przedsięwzięcia w sektorze HoReCa, które znacznie odbiegają od ducha KPO:

• Jacht na dywersyfikację – przedsiębiorstwo z woj. warmińsko-mazurskiego uzyskało grant ponad 520 tys. zł na zakup i wynajem ośmioosobowej łodzi, opisując to jako „uodpornienie na przyszłe kryzysy” działalności gastronomicznej.
  
• Maszyny do lodów (slush) – firma z Gorzowa Wielkopolskiego otrzymała wsparcie ok. 93 tys. zł na rozszerzenie oferty o napoje typu granita.
  
• Kursy brydża online – projekt firmy projektującej wnętrza za 455 tys. zł, tłumaczony jako sposób na „dywersyfikację przez kursy brydża sportowego w modelu e-learning”.
  
• Glamping z alpakami – przedsiębiorstwo planowało oferować noclegi w „eko-jurtach” przy alpakach; wartość dotacji to blisko 470 tys. zł.

Dodatkowo środki z KPO przeznaczono m.in. na solaria w pizzerii, wyposażenie apartamentów turystycznych, mobilne ekspresy do kawy, budowę saun i stref SPA, a także modernizację lokali gastronomicznych, w których jako efekt ekologiczny wykazano jedynie wymianę oświetlenia na LED.

850 mln zł z KPO na energetykę lokalną. Samorządy zyskają wsparcie na OZE i magazyny energii 

Jak powstały luki w systemie

Kluczowym problemem była konstrukcja procedury naborów. Ocena wniosków skupiała się głównie na zgodności formalnej, a nie na pogłębionej analizie merytorycznej. W praktyce oznaczało to, że dobrze przygotowany opis potrafił uzasadnić niemal każdy wydatek jako „innowacyjny” lub „proekologiczny”. Brak precyzyjnych definicji pojęć takich jak „zielona transformacja” czy „innowacja” ułatwiał dopasowanie projektu do kryteriów konkursu.

Presja czasowa, związana z koniecznością szybkiego kontraktowania środków, dodatkowo osłabiała kontrolę jakości wniosków. W wielu przypadkach weryfikacja efektów była planowana dopiero po zakończeniu realizacji inwestycji, co ograniczało możliwość eliminowania wątpliwych projektów na wczesnym etapie.

Skala i reakcja instytucji

Według danych MFiPR Polska ma do dyspozycji z KPO ok. 60 mld euro w formie dotacji i pożyczek. Każdy przypadek niecelowego wydatkowania środków grozi utratą zaufania Komisji Europejskiej i wstrzymaniem kolejnych transz. Po ujawnieniu kontrowersyjnych przykładów ministerstwo zapowiedziało audyt oraz szczegółową weryfikację projektów pod kątem zgodności z celami programu.

KE oczekuje, że finansowane przedsięwzięcia będą wprost wspierać transformację klimatyczną, cyfryzację i odporność gospodarczą. W przypadku stwierdzenia naruszeń może zażądać zwrotu środków lub wprowadzenia korekt finansowych.

Co należy zmienić

Afera wokół KPO pokazuje, że potrzebne są zmiany w kilku obszarach. Po pierwsze – doprecyzowanie kryteriów naboru, aby nie pozostawiały miejsca na subiektywną interpretację. Po drugie – wprowadzenie obowiązkowej oceny merytorycznej przez ekspertów branżowych, obejmującej analizę wpływu inwestycji na cele programu. Po trzecie – wzmocnienie kontroli w trakcie realizacji projektów, tak aby możliwe było wstrzymanie finansowania w przypadku stwierdzenia niezgodności.

Transparentność danych o wydatkowaniu środków powinna być standardem, publiczne rejestry powinny zawierać szczegółowe informacje o zakresie i efektach projektów, co utrudniłoby ukrywanie wydatków o wątpliwej wartości publicznej.

Przyszłość KPO po ujawnionych nadużyciach

KPO jest jednym z najważniejszych programów rozwojowych w historii Polski, ale jego powodzenie zależy od jakości wydatkowania środków. Przykłady finansowania luksusowych lub rozrywkowych projektów z funduszy odbudowy osłabiają wiarygodność całego mechanizmu. Jeżeli kryteria i kontrola nie zostaną zaostrzone, ryzyko powtórzenia się takich sytuacji pozostanie wysokie. W interesie Polski jest, by każdy eurocent z KPO pracował na transformację energetyczną, rozwój innowacji i cyfryzację gospodarki a nie na poprawę komfortu w prywatnych przedsięwzięciach turystycznych i rekreacyjnych.

Zobacz też: PSE z rekordowym wsparciem z KPO. Modernizacja sieci za 1,3 mld zł odblokuje OZE?

Źródło: Onet, Rzeczpospolita, Gazeta.pl, Radio Zet, MFiPR, KE

Fot.: Canva

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.