Najczystsze rzeki w Polsce łączy fakt, że przepływają przez tereny o niskim zaludnieniu, gdzie nie istnieją duże ośrodki przemysłowe. Zły stan wód powierzchniowych to efekt dekad zaniedbań w gospodarce ściekowej oraz powszechnej praktyki tworzenia nielegalnych wysypisk. Czy kaucja za opakowania plastikowe, która zacznie obowiązywać od 1 października, wpłynie na lepszą kondycję środowiska?

Stan polskich rzek

Polskie rzeki od lat znajdują się w alarmującym stanie. Według danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) ponad 90% wód powierzchniowych w Polsce nie spełnia norm dobrego stanu ekologicznego. Niestety na tle innych krajów Unii Europejskiej wynik polskich rzek zdecydowanie się odznacza. Średnia europejska według raportu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) rzek, które znajdują się w dwóch najwyższych klasach wynosi prawie 40%. Tymczasem Wisła, Odra, Warta czy Bug cierpią na nadmiar biogenów, zanieczyszczenie metalami ciężkimi, a przede wszystkim ogromną ilością odpadów plastikowych. 

Wystarczy spacer wzdłuż miejskiego odcinka rzeki, by dostrzec butelki, opakowanie, czy reklamówki zalegające na brzegach. Problem nie dotyczy jedynie rzek. Wraz z ich nurtem zanieczyszczenia trafiają do mórz i oceanów. Odpady plastikowe rozpadają się w wodzie na mikroskopijne cząsteczki tzw. mikroplastik, który jest niemal niemożliwy do usunięcia z ekosystemu. Nigdy się nie rozkłada i dlatego wraca w wodzie pitnej i żywności zatruwając ponownie życie lądowe.

Polskie rzeki: gdzie woda jest najczystsza? [Mapa]

Rusza system kaucyjny

Od 1 października 2025 roku w Polsce startuje system kaucyjny na wzór podobnych funkcjonujących między innymi w Niemczech, Danii czy Norwegii. Będzie dotyczył plastikowych butelek do 3 litrów pojemności, puszek do pojemności 1 litra oraz szklanych butelek wielokrotnego użytku. Konsument przy zakupie w sklepie będzie musiał opłacić kaucję, którą następnie odzyska  oddając zużyte opakowania do punktu zbiórki. System nie będzie wymagał okazania paragonu, co umożliwi zwrot opakowań niezależnie od miejsca zakupu.

Celem wprowadzenia kaucji jest ograniczenie ilości porzucanych opakowań, które trafiają do środowiska. Przykłady państw skandynawskich czy Niemiec, gdzie system działa już od lat, udowadnia, że w ten sposób udaje się osiągnąć ponad 90% odzysku opakowań.

Obywatelskie inicjatywy 

Oddolne inicjatywy ekologiczne pokazują, że świadomość społeczna rośnie, a mieszkańcy Polski mają dość zaniedbanego środowiska wokół siebie. Jednym z przykładów takich działań jest ,,Akcja Czysta Wisła”, czyli ogólnopolska kampania, w której co roku tysiące wolontariuszy wychodzi sprzątać brzegi polskich rzek – nie tylko tej najdłuższej. 

Podczas edycji w 2024 roku 22 tysiącom uczestników udało się zebrać aż 480 ton śmieci, które zalegały na brzegach. 50% z nich stanowiły pozostałości z tworzyw sztucznych, 30% szkło, a 20% odpady wielomateriałowe – podali organizatorzy. 

Dlatego potrzebne są systemowe rozwiązania i zmiany w prawie – takie jak wprowadzenie kaucji, która sprawi, że zużyte i niepotrzebne opakowanie stanie się ,,wartościowym odpadem”. Być może czynnik ekonomiczny sprawi, że liczba odpadów pozostawianych w niewłaściwych miejscach zacznie maleć. 

Czy system kaucyjny zadziała?

Wprowadzenie systemu kaucyjnego to krok w dobrym kierunku dla środowiska, ale jego skuteczność będzie zależała od wielu czynników. Dostępność punktów zwrotu sprawi, że chętniej zdecydują się na recykling konsumenci. Wysokość kaucji powinna być dobrze dobrana do wielkości opakowania – zbyt niska kaucja może nie zachęcać do zwrotu opakowań, natomiast brak zróżnicowania wysokości opłat względem pojemności opakowań może zniechęcać do recyklingu większych butelek. Najważniejsza będzie świadomość społeczna i szeroka kampania edukacyjna, której na razie w mediach brak. 

Choć wejście w życie systemu planowane jest już na 1 października, temat ten wciąż rzadko pojawia się w mediach głównego nurtu. Są jednak ważne zmiany, które wymusza zmianę przyzwyczajeń – by móc zwrócić plastikową butelkę nie będziemy mogli jej już zgnieść. To tylko jedna ze zmian, z którą spotkają się kupujący. Dla młodszych pokoleń, sprawnie poruszających się w środowisku cyfrowym, nowe zasady nie powinny stanowić większego problemu. Inaczej może być w przypadku seniorów, którzy częściej korzystają z tradycyjnych mediów.

Jeśli system zacznie działać sprawnie, jego efekty mogą być widoczne już w ciągu pierwszych miesięcy. Mniej śmieci na ulicach, w lasach i rzekach to szansa na realną poprawę stanu polskich wód powierzchniowych, które od lat czekają na pomoc. Inną niż tysiące wolontariuszy wychodzących sprzątać rozrzucone przez innych nieczystości. Czy Polacy zmienią swoje nawyki i do środowiska przestaną się wydostawać śmieci?

Zobacz też: Polacy tracą zainteresowanie ekologią – co to oznacza dla klimatu?

Źródła: Gov, MKiŚ, Kaucja.pl, GIOŚ, Cycling Recycling, Kaucyjny, Portal Komunalny, 

Fot. Canva (Joaquin Corbalan, Agoeng Bon)

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.