Od 1 października w Polsce oficjalnie jest dostępny system kaucyjny, który ma ograniczyć zaśmiecenie środowiska opakowaniami po napojach. Choć docelowo ma przynieść korzyści budżetom domowym, to niektórzy eksperci wskazują, że jego skuteczność jest zagrożona przez istotną lukę prawną. 

Małe opakowania poza systemem

Problem dotyczy wyłączenia z systemu szkła jednorazowego, w tym butelek po piwie oraz, przede wszystkim, małych opakowań na alkohol, tzw. małpek. Tych ostatnich w Polsce kupowanych jest około 2 mln sztuk dziennie.

Konieczność wprowadzenia sprawiedliwych zasad, objęcie systemem opakowań szklanych oraz wyrównanie poziomów zbiórki to główne rekomendacje płynące z analizy „System bez wykluczeń. Na drodze do sprawiedliwej i efektywnej legislacji systemu kaucyjnego i ROP”. Raport autorstwa Marka Lachowicza powstał z inicjatywy Stowarzyszenia Ekologicznego EKO-UNIA oraz Stowarzyszenia Polski Recykling. Eksperci przeanalizowali w nim system rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) oraz stanowiący jego część system kaucyjny, oceniając potencjalne korzyści tych rozwiązań.

System kaucyjny a małpki. Czy włączenie małych butelek alkoholu pomoże środowisku?

ROP jako odpowiedź na kryzys odpadowy

Wiceminister Klimatu i Środowiska, Anita Sowińska, podkreśliła, że rozszerzona odpowiedzialność producenta jest odpowiedzią na nowe wyzwania.

Takie, które nie były nam znane 20 lat temu, gdy nie zużywaliśmy tylu jednorazowych opakowań. Koszty tego procesu w niewidoczny sposób i stopniowo zostały przeniesione na społeczeństwo. W tej chwili nie są one pokrywane przez producentów. Dlatego ROP i system kaucyjny są odpowiedzią na kryzys, który już trwa – powiedziała Sowińska.

Minister odniosła się również do pojawiającej się dezinformacji: ROP nie jest żadnym podatkiem, podobnie jak nie jest podatkiem opłata za wywóz śmieci, którą pokrywają mieszkańcy. W ROP nie chodzi o to, żeby było więcej pieniędzy w obiegu, a o to, by producenci ponosili koszty gospodarowania odpadami.

Warto dodać, że szkło jednorazowe, które obecnie jest poza systemem, stanowi aż jedną czwartą całkowitej masy opakowań po napojach. Istnieją obawy, że brak objęcia tych opakowań kaucją sprawia, że cena produktów nie jest powiększona o opłatę depozytową, co może pośrednio zachęcać konsumentów do częstszego sięgania po napoje (w tym mocne alkohole) w tych właśnie opakowaniach.

Resort Klimatu i Środowiska wskazuje na trzy główne korzyści płynące z wprowadzenia ROP: sprawiedliwy podział kosztów, stabilniejsze i niższe opłaty za wywóz odpadów oraz korzyści środowiskowe wynikające z wyższych poziomów recyklingu.

Korzyści dla obywateli i środowiska

Traktowanie odpadów jako surowców i zawracanie ich do gospodarki pozwoli na tworzenie z nich nowych artykułów.

Środowisko będzie przede wszystkim czystsze. Mówię tu nie tylko o czystości wizualnej, ale też o tej, której nie widzimy gołym okiem. W ten sposób zredukujemy ilość nano- i mikroplastiku, który jest dokoła – tłumaczy Sławomir Pacek, prezes Stowarzyszenia Polski Recykling.

Korzyści dla obywateli mają być wymierne: system ROP ma odciążyć domowe budżety poprzez stabilizację opłat za wywóz odpadów. Zgodnie z tą zasadą, za zagospodarowanie danego opakowania zapłaci ten, kto wprowadził je do obrotu.

Efektywne wykorzystanie surowców sprawi, że koszty gospodarowania odpadami przestaną obciążać gminy i mieszkańców. Opakowania z materiałów permanentnych (nadających się do wielokrotnego przetwarzania bez utraty wartości) staną się bardziej atrakcyjne, co przełoży się na oszczędności dla budżetów domowych. System będzie jednak skuteczny tylko wtedy, gdy nie będzie dopuszczał wyjątków.

Konieczność sprawiedliwych zasad

W przywoływanej analizie zarekomendowano włączenie jednorazowego szkła do systemu kaucyjnego lub – alternatywnie – ustalenie w ROP celu zbiórki szkła na poziomie 90%, analogicznie do celów dla pozostałych materiałów. Takie rozwiązanie służy ograniczaniu zaśmiecania przestrzeni publicznej, minimalizuje koszty po stronie samorządów oraz precyzyjnie wskazuje odpowiedzialność konkretnych podmiotów. Ważne jest też ekoprojektowanie, czyli kierowanie się dobrem środowiska podczas tworzenia opakowań.

Zobacz też: MKiŚ planuje zmianę zasad finansowania odpadów. Czy konsumenci zapłacą podwójnie za wywóz plastiku?

Źródło: Stowarzyszenia Ekologicznego EKO-UNIA

Fot. Canva

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.