50, 500 a nawet 5000 ptaków lecących w zwartej grupie. Wzbijają się, skręcają i wirują, robiąc przy tym niesamowity szum. Murmuracja szpaków, bo o niej mowa to prawdziwy podniebny spektakl. Naukowcy od dawna badają to zjawisko. Co o nim wiemy?

Podniebne ptasie widowisko

Murmuracja to zjawisko wirowania ptaków. Najczęściej obserwujemy ją późną jesienią lub zimą tuż przed zmierzchem. Małe grupki ptaków łączą się w jedną dużą i zaczynają swój akrobatyczny pokaz. W locie wyglądają jak połączone – w tej samej chwili skręcają czy zupełnie zmieniają kierunek. Wydają przy tym charakterystyczny szumiący dźwięk wywołany machaniem tysięcy skrzydeł. Wirująca grupa może liczyć od 100 do nawet 1000 osobników. W największej odnotowanej grupie było ponad 100 tysięcy ptaków! Kiedy zaczyna zapadać zmrok, ptaki kierują się w stronę ziemi i kończą to hipnotyzujące widowisko.

Naukowcy od lat zastanawiają się dlaczego ptaki grupują się i wspólnie krążą po niebie. Co z tych badań wynika?

Murmuracja – co to znaczy

Jedno z większych badań dotyczących wirowania ptaków kilka lat temu prowadzili naukowcy z Towarzystwa Biologicznego Uniwersytet Gloucestershire w Anglii. Pod lupę zostały wzięte szpaki. Ich liczba w ciągu ostatnich lat spadła alarmująco – o 66% od połowy lat 70. Szpak znajduje się teraz na czerwonej liście ptaków w Wielkiej Brytanii.

Do pomocy w przeprowadzeniu badania Starling Murmuration Survey naukowcy poprosili wszystkich mieszkańców Wielkiej Brytanii. Ornitolog dr Anne Goodenough stworzyła prostą ankietę internetową, którą każdy mógł wypełnić, aby zarejestrować swoje obserwacje. W ankiecie należało wpisać następujące informacje – czas trwania zjawiska, szacunkową liczbę ptaków oraz czy w okolicy był drapieżnik. Naukowcy chcieli dowiedzieć się, jak środowisko, pogoda i pora roku wpływają na wielkość, częstotliwość i czas zjawiska.

– Podejrzewamy, że murmuracja szpaków pojawia się ze względów bezpieczeństwa. W wirującej grupie mogą zmylić potencjalnych drapieżników, takich jak ptaki drapieżne. Inna teoria mówi, że zbierają się, aby się ogrzać lub wymienić informacje. Jednak wciąż geneza tego zjawiska pozostaje mało zbadana – mówiła wówczas Anne Goodenough.

W wyniku ankiety zgromadzono dane dotyczące ponad 1600 stad szpaków. Co z nich wynika? Murmuracja rozkłada się równomiernie na terenie całego kraju. Występuje zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich. Niektóre „spektakle” trwają godzinę lub dłużej. Niestety w pierwszej części badania niewiele dowiedziano się na temat ich genezy.

Jak zachowują się ptasi sąsiedzi?

Zjawiskiem murmuracji zainteresowała się także organizacja BirdWatch Ireland. Jej przedstawiciele wyjaśniają, że w miesiącach zimowych ptaki są skupione na zaspokojeniu dwóch potrzeb – pożywienia i noclegu. Muszą znaleźć odpowiednią ilość pożywienia, by przetrwać do następnego sezonu lęgowego.

– Im więcej kalorii i tłuszczu, tym lepiej! Oprócz pozyskiwania energii ważne jest, aby jej nie marnować. Dlatego ptaki wybierają ciepłe i osłonięte miejsce, aby spędzić długie, mroźne zimowe noce. Im jest cieplej, tym mniej tłuszczu spalają, aby się ogrzać, i tym większe mają szanse na przeżycie. Niektóre ptaki spędzają noce w gęstych żywopłotach i krzewach lub w starych gniazdach i budkach lęgowych – czytamy na stronie.

Mniejsze ptaki natomiast gromadzą się w większe grupy, by dzielić ciepło między sobą.

– Nazywamy to „grzędą komunalną”. Pliszka żałobna gnieździ się po dziesiątki, a nawet setki na drzewach na obszarach miejskich, gdzie temperatury są wyższe niż na terenach wiejskich. Gawrony i kawki spotkają się wieczorem i tworzą duże kryjówki, na których jest im ciepło, a także wymienią się informacjami o dobrych miejscach żerowania. Szpaki naprawdę doprowadzają to do skrajności i gnieżdżą się razem w dziesiątkach tysięcy wirując po niebie przed znalezieniem bezpiecznego miejsca – wyjaśnia dalej BirdWatch Ireland.

Nowa Czerwona Lista Ptaków Europy: aż 1/5 gatunków ptaków jest zagrożona wyginięciem

Sztuczna inteligencja potwierdza

W miarę rozwoju nowych technologii naukowcy do swoich badań zaczęli używać kamer i komputerów. Natomiast Doktorant Egor Nuzhin, adiunkt Maxim Panov i profesor Nikolay Brilliantov z moskiewskiej uczelni Skoltech wykorzystali do tego algorytmy sztucznej inteligencji.

Stworzyli wirtualny model stada zwierząt, którym algorytm sterował tak, aby utrzymać mniej więcej stałe odległości pomiędzy osobnikami. Okazało się, że takie ułożenie powoduje spontaniczne zawirowania, natomiast samo wirowanie pomaga oprzeć się przeszkodom typu podmuch wiatru czy nurt wody. Poruszająca się wspólnie grupa była silniejsza niż grupa rozproszona, a jej członkowie mniej się męczyli.

Pełne wyniki badania.

• Przeczytaj też tekst Jerzyk – mistrz podniebnych lotów i postrach komarów. 
• Poznaj historię bociana, który od 16 lat co roku wraca do swojej niepełnosprawnej ukochanej.
• I dowiedz się, gdzie miłośnicy ornitologii wypatrzyli bardzo rzadki gatunek skowronka – kalandrę szarą.

źródło: lancswt.org.uk, wonderopolis.org, nautilus.org.pl,technology.org

fot. główne Huey Images/Unsplash

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.