Państwowa Rada Ochrony Przyrody (PROP) alarmuje o krytycznym stanie Obiektu Światowego Dziedzictwa UNESCO – Puszczy Białowieskiej. Najcenniejszy las Europy nie zdążył się jeszcze podnieść po nielegalnych, masowych wycinkach w 2017 roku, kiedy jego unikatowa przyroda musi się mierzyć z presją bariery na granicy polsko-białoruskiej, rozbudową dróg i odwadnianiem. PROP przedstawia więc listę działań naprawczych, apelując do poszczególnych ministerstw o ich pilne wdrożenie – w przeciwnym razie utracimy największy skarb przyrodniczy Polski.

Stanowisko PROP

Z biegiem lat kondycja Puszczy Białowieskiej była oceniana coraz gorzej. W raporcie z 2014 r. IUCN ocenił stan Puszczy Białowieskiej na „dobry z zastrzeżeniami”. W 2017 r., po masowych wycinkach, ocena spadła o stopień niżej do „poważnych zastrzeżeń”. W kolejnych latach stan „poważnych zastrzeżeń” się utrzymywał. Tymczasem w 2025 wskazano już, że Obiekt Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska jest w stanie „krytycznym”.

Co miało wpływ na tak drastyczny wzrost poziomu zagrożenia dla wartości przyrodniczych Puszczy Białowieskiej? Puszcza położona jest po obu stronach granicy, więc by odpowiednio nią zarządzać konieczna jest współpraca, co w obecnej sytuacji geopolitycznej jest niemożliwe. Kolejnym bardzo negatywnym czynnikiem jest wybudowana zapora i rozbudowa infrastruktury drogowej powodująca postępującą fragmentację. Naukowcy zwrócili też uwagę na brak przyjętego Zintegrowanego Planu Zarządzania Obiektem Światowego Dziedzictwa UNESCO Puszcza Białowieska, który Polska miała przygotować do końca 2023 r.

Raport IUCN wskazywał też, że Lasy Państwowe zarządzające większością polskiej części Puszczy Białowieskiej „nie mają fachowej wiedzy do prowadzenia działań niezbędnych do ochrony wyjątkowych walorów przyrodniczych”, ponieważ przeszkoleni są głównie w zakresie gospodarki leśnej, czyli eksploatacji, która pogarsza tylko stan Puszczy. 

Rekompensaty za szkody wyrządzone przez ptaki. Sejm pracuje nad nową ustawą dla rolników i rybaków

Alarm dla Puszczy

W stanowisku Państwowej Rady Ochrony Przyrody czytamy, że bez podjęcia zdecydowanych i skoordynowanych działań naprawczych, stan Obiektu najprawdopodobniej ulegnie dalszemu pogorszeniu, z ryzykiem nieodwracalnej utraty jego unikatowych wartości. Sytuacja wymaga pilnej reakcji państw zarządzających Obiektem oraz pełnego, skoordynowanego zaangażowania wszystkich organów odpowiedzialnych za ochronę i utrzymanie jego integralności.

Plan naprawczy

Naukowcy i przyrodnicy z PROP wskazują konkretne kroki, jakie należy podjąć, adresując je do właściwych instytucji i ministerstw. Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz podległa mu Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku powinny natychmiast nie tylko przyjąć Zintegrowany Plan Zarządzania Obiektem Światowego Dziedzictwa UNESCO „Białowieża Forest”, ale także przyjąć plan ochrony dla obszaru Natura 2000. Kluczowe jest także ustanowienie wielkopowierzchniowych rezerwatów przyrody w najcenniejszych fragmentach Puszczy, bo to gwarantuje skuteczną ochronę. PROP uznał także za niezbędne zaprzestanie polowań w granicach obiektu UNESCO, łącznie z polanami. Postuluje także wyłączenie części dróg leśnych z użytkowania i zatrzymania powstawania nowych dróg. Niemniej istotne jest prowadzenie kompleksowego monitoringu, by móc reagować na pojawiające się zagrożenia. W ocenie PROP należy także  niezwłocznie  poprawić sytuację hydrologiczną w Puszczy Białowieskiej m.in. poprzez likwidację niepotrzebnych rowów melioracyjnych czy odtwarzając mokradła i siedliska podmokłe. 

Przyroda w służbie Obrony Narodowej

Członkowie i członkinie PROP zwrócili się w swoim stanowisku także do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Ministerstwa Obrony Narodowej, a także do podległym im jednostek Straży Granicznej i Wojska Polskiego o minimalizację wpływu działań na przyrodę. Można to zrobić ograniczając transport i komunikację samochodową do niezbędnych wyznaczonych dróg leśnych, zlokalizowanych w miarę możliwości na obszarach poza obszarami o najwyższej wartości przyrodniczej. Podobnie powinno być w przypadku lokalizacji infrastruktury czy wybieraniu rozwiązań technicznych (lekkie konstrukcje, infrastruktura mobilna), by minimalizować wpływ na siedliska.

Naukowcy podkreślają także, że naruszanie integralności ekologicznej Puszczy może oznaczać poważne osłabienie bezpieczeństwa Państwa. Szczególnie zadbanie o tereny podmokłe jest tu zbieżne z planowaniem skutecznych rozwiązań obronnych programu „Tarcza Wschód”.

Dlatego też apel PROP skierowany został również do Ministerstwa Infrastruktury, które jest zwierzchnikiem Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, by wstrzymać wszelkie prace regulacyjnych i utrzymaniowych na ciekach w Puszczy Białowieskiej. Działania takie jak pogłębianie, prostowanie, umacnianie brzegów, usuwanie przeszkód oraz konserwacja rowów melioracyjnych prowadzą do trwałego osuszania podmokłych siedlisk, więc powinny być wstrzymane.

Zobacz też: Kozice w Tatrach znikają coraz szybciej. Jakie zagrożenia niszczą ich populację?

Źródła: Fundacja na rzecz Wszystkich Istot

Fot: Canva

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.