Rządowy Fundusz Rozwoju Mieszkalnictwa (RFRM) miał pomagać samorządom w budowie tanich mieszkań na wynajem dla najbardziej potrzebujących obywateli. Raport Najwyższej Izby Kontroli (NIK) ujawnia jednak poważne nieprawidłowości – miliony złotych trafiły do Społecznych Inicjatyw Mieszkaniowych w sposób nieprzejrzysty, z wydatkami na biurokrację, wysokie wynagrodzenia i marketing, zamiast na budowę lokali. Efekty inwestycyjne są minimalne, a młode osoby szczególnie odczuwają skutki narastającego kryzysu mieszkaniowego.

Plany wsparcia dla mieszkalnictwa

Rządowy Fundusz Rozwoju Mieszkalnictwa powstał w styczniu 2021 roku jako narzędzie państwa mające pomagać w budowie mieszkań dla osób i rodzin, które nie mają wystarczających środków, by zaciągnąć kredyt na własne lokum. Fundusz miał wspierać zarówno nowe spółki mieszkaniowe, tzw. Społeczne Inicjatywy Mieszkaniowe (SIM), jak i działające już Towarzystwa Budownictwa Społecznego (TBS), udzielając gminom bezzwrotnej pomocy finansowej na objęcie udziałów w tych podmiotach. 

W praktyce oznaczało to, że samorządy mogły dzięki Funduszowi budować mieszkania na wynajem z umiarkowanym czynszem, nie wydając przy tym dużych środków własnych, a przy tym osoby o niższych dochodach mogły wynająć mieszkanie w przystępnej cenie. Fundusz był finansowany zarówno ze środków przeznaczonych na przeciwdziałanie skutkom COVID-19, jak i z państwowych obligacji i miał za zadanie pobudzać inwestycje mieszkaniowe w całym kraju.

NIK pokazuje skalę zaniedbań w gminach. Uchwały antysmogowe pozostają na papierze

Środki publiczne w rękach KZN

Jednak według najnowszego raportu Najwyższej Izby Kontroli, zamiast postępować zgodnie z ustawą, ministrowie odpowiedzialni za Fundusz nie realizowali ustawowej roli w procesie udzielania wsparcia gminom, przekazując całość procesu Prezesowi Krajowego Zasobu Nieruchomości (KZN). W efekcie środki publiczne w wysokości 2,9 mld zł zostały rozdysponowane z naruszeniem przepisów prawa, a decyzje o przyznaniu wsparcia były często podejmowane w sposób dowolny, z opóźnieniami sięgającymi nawet 209 dni, bez realnej kontroli ze strony odpowiednich ministrów. Co więcej, wiele gmin nie przeprowadziło rzetelnych analiz faktycznego zapotrzebowania na mieszkania, przez co wydatkowanie środków odbywało się w sposób słabo powiązany z rzeczywistymi potrzebami społecznymi.

Jednocześnie efekty inwestycyjne były znikome. Do lipca 2025 roku z blisko 48,5 tys. przewidzianych mieszkań powstało zaledwie 2 tys. Dodatkowo SIM wydatkowało ogromne sumy na wynagrodzenia członków zarządów i rad nadzorczych, doradztwo, marketing czy nawet imprezy sportowe i rozrywkę, co w ocenie NIK stanowiło niegospodarne i nielegalne wykorzystanie publicznych pieniędzy. Podczas tworzenia nowych SIM, KZN miał prawo do obsadzania wszystkich kluczowych stanowisk, mimo że jego faktyczne zaangażowanie kapitałowe było minimalne, często sięgające zaledwie kilku złotych. Z ustaleń NIK wynika, że struktura Funduszu sprzyjała powstawaniu rozbudowanej administracji kosztem realizacji celów mieszkaniowych.

Polskie gminy bez obiecanej pomocy

Kontrola NIK wykazała, że gminy wnioskowały o wsparcie z Funduszu bez rzetelnej analizy rzeczywistych potrzeb lokalnych społeczności, co uznano za poważne zaniedbanie. Środki, które gminy otrzymały, były przekazywane do spółek SIM, przy czym większość umów wymaganych przepisami prawa unijnego była sporządzona nieprawidłowo – brakowało w nich m.in. terminów realizacji inwestycji i precyzyjnych warunków świadczenia usług najmu mieszkań. Taka sytuacja stwarzała zagrożenie utraty wsparcia w kwocie ponad 200 mln zł i dodatkowo ograniczała możliwość egzekwowania odpowiedzialności od gmin w przypadku niewłaściwego wykorzystania środków.

Efekty finansowe i inwestycyjne Funduszu są rażąco niskie w stosunku do wydatkowanych środków. NIK zwraca uwagę na brak spójnego planowania, monitoringu i finansowania przedsięwzięć, co prowadzi do nieefektywnego wykorzystania publicznych pieniędzy. Wnioski pokontrolne Izby wskazują jednoznacznie, że obecny system Funduszu faworyzował tworzenie struktur biurokratycznych i stanowisk w SIM, kosztem prospołecznego celu Funduszu.

Problem ten nabiera znaczenia w kontekście kryzysu panującego na rynku mieszkaniowym w Polsce, dotyczącego zwłaszcza młodych i starszych osób, które często nie mają możliwości wynajęcia ani zakupu własnego mieszkania. Brak odpowiedniej polityki państwa w tym obszarze pogłębia nierówności społeczne i ogranicza szanse na stabilne życie młodych i starszych rodzin. NIK wskazuje, że sposób wydatkowania miliardów złotych budzi poważne wątpliwości dotyczące efektywności i zasadności inwestycji.

Zobacz też: Ustawa azbestowa: nowe obowiązki dla pracodawców i właścicieli domów

Źródła: NIK, gov.pl, KZN, SIM, Portal Samorządowy

Fot: Canva

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.