Na świecie z powodzeniem funkcjonują od lat. W Polsce wciąż niewiele o nich wiemy. Mowa o społecznościach energetycznych. Czym dokładnie są? I czym różnią się od klastrów i spółdzielni? Zapytaliśmy Bartłomieja Kupca, eksperta kampanii „We The Power” prowadzonej przez Patagonię i Polską Zieloną Sieć. 

Bartłomiej Kupiec – Prawnik. Założyciel i redaktor naczelny portalu Energystreamer. Współpracował m.im. z Fundacją Instrat oraz Eclearon GmbH, gdzie zajmował się badaniem polityki publicznej w sektorze energetycznym oraz w ochronie środowiska. Aktywista na rzecz zrównoważonego rozwoju. Autor licznych publikacji na temat sektora energetycznego w ujęciu regulacyjno-ekonomicznym.

Czym jest energetyka obywatelska?

Energetyka obywatelska zakłada aktywny udział ludzi, organizacji i przedsiębiorstw spoza sektora energetycznego. Dzięki wykorzystywaniu instalacji OZE, przestają być oni jedynie biernymi konsumentami energii elektrycznej lub ciepła, a stają się uczestnikami rynku energii. Idea energetyki obywatelskiej najpełniej realizuje się we wspólnym działaniu obywateli, którzy decydując się na wspólną inwestycję w instalacje OZE, zrzeszają się w tzw. społeczności energetyczne.

Czym zatem są te społeczności energetyczne? 

To nie jest nowa koncepcja. Przykłady ludzi samoorganizujących wytwarzanie i sprzedaż energii można znaleźć w Europie już w XX wieku. W znaczeniu potocznym, społeczności energetyczne są zrzeszeniami obywateli, które podejmują w sektorze energii działania energetyczne oraz inwestują w OZE. Tym samym przyczyniają się do zwiększenia akceptacji społecznej dla projektów OZE oraz ułatwiają zebranie kapitału inwestycyjnego podmiotom, które na własną rękę nie mogłyby zdobyć wystarczających funduszy. 

Społeczności energetyczne mogą ponadto pomóc w zapewnieniu elastyczności systemu energetycznego poprzez reagowanie na popyt i magazynowanie oraz obniżyć ich członkom rachunki za prąd. Głównym sposobem finansowania społeczności jest finansowanie obywatelskie – w większości z nich, aby zostać członkiem, należy wykupić co najmniej jeden udział. 

Czym zajmują się społeczności energetyczne?

Mogą zajmować się m.in.: wytwarzaniem, sprzedażą energii, w tym ze źródeł odnawialnych, dystrybucją, dostawami, agregacją lub magazynowaniem energii, świadczeniem usług w zakresie ładowania pojazdów elektrycznych lub świadczeniem innych usług energetycznych swoim członkom. Społeczność OZE może również zajmować się sprzedażą lub wytwarzaniem energii elektrycznej lub ciepła. Celem społeczności energetycznych opisanych w powyższych dyrektywach jest przede wszystkim zapewnienie lokalnego bezpieczeństwa energetycznego oraz korzyści środowiskowych dla ich członków i obszaru lokalnej społeczności, na terenie której oni działają.

Czy w polskim prawie istnieją społeczności energetyczne?

Jak dotąd polski ustawodawca nie dokonał właściwej transpozycji dyrektywy RED II oraz IEMD w zakresie społeczności energetycznych. Jednakże, w polskiej ustawie o OZE zawarto przepisy dotyczące klastra energii i spółdzielni energetycznej, które w pewnym stopniu odzwierciedlają ideę energetyki obywatelskiej. 

Skoro jesteśmy przy klastrach energii. Czy możemy prosić o przybliżenie tego terminu?

Klaster energii to rozwiązanie wprowadzone na polską scenę energetyczną na podstawie ustawy o odnawialnych źródłach energii z dnia 20 lutego 2015 roku. Klaster energii to cywilnoprawne porozumienie reprezentowane przez koordynatora, w skład którego mogą wchodzić osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki naukowe, instytuty badawcze lub jednostki samorządu terytorialnego. 

Jakie działania mogą realizować klastry energii?

Klaster energii może zajmować się m.in.: wytwarzaniem i równoważeniem  zapotrzebowania dystrybucji lub obrotu energią z OZE lub innych źródeł lub paliw, w ramach sieci dystrybucyjnej na obszarze nie przekraczającym granic 5 gmin lub powiatu. 

Klaster energii, dzięki szerokiej gamie podmiotów mogących w nim uczestniczyć, może działać jako platforma współpracy i optymalizacji potencjału lokalnej społeczności zainteresowanej nie tylko wytwarzaniem, ale też i zamierzających opracowywać nowe technologie w obszarze OZE. 

Czy mamy przykłady na rozwój klastrów energii w Polsce?

Przykładem prężnie rozwijającego się klastra energii jest klaster działający w powiecie zgorzeleckim, którego członkowie oprócz budowania instalacji PV i wiatrowych, tworzą innowacyjne, zielone technologie, np.  elektryczny samochód terenowy o nazwie „Sokół”, w którym wykorzystano baterię o pojemności 85 kWh i napęd 4×4, co pozwala na przejechanie około 300 kilometrów.

Zostało nam jeszcze wyjaśnienie terminu spółdzielnie energetyczne?

Działalność spółdzielni energetycznej polega na wytwarzaniu energii elektrycznej, biogazu lub ciepła w instalacjach OZE i równoważeniu zapotrzebowania na energię wyłącznie w ramach zużycia własnego spółdzielni i jej członków. Przepisy stanowią, że spółdzielnia energetyczna może działać na obszarze gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej, przy czym liczba jej członków nie może przekroczyć tysiąca. 

Jakie działania mogą prowadzić spółdzielnie energetyczne?

Zadaniem spółdzielni energetycznej jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego jej członkom, którzy prowadzą skoordynowane działania w duchu solidarności na rzecz jej rozwoju. Istotą jej funkcjonowania jest współpraca oparta na demokratycznych zasadach. W spółdzielniach każdy członek jest traktowany w równy sposób, co oznacza, że istotne decyzje są podejmowane poprzez głosowania na walnym zgromadzeniu. Istotne, że głos każdego członka takiej spółdzielni znaczy tyle samo pod względem formalnym oraz materialnym, niezależnie od posiadanej liczby udziałów w spółdzielni. 

Spółdzielnie energetyczne mają przede wszystkim przynosić korzyści swoim członkom. Członkostwo jest dobrowolne i otwarte dla każdego, kto chce przyjąć na siebie odpowiedzialność i ryzyko. Członkowie korzystają z wytworzonej energii i mają wpływ na zarządzanie i alokację zysków z jednym głosem na członka. Mogą one zapewniać członkom szkolenia i inne korzyści, jeśli jest to konieczne do utrzymania spółdzielni. Więcej o klastrach energii i spółdzielniach energetycznych można przeczytać w moim artykule naukowym, który niedawno ukazał się na łamach Przeglądu Prawniczego Uniwersytetu Warszawskiego.

Czy w Polsce powstają spółdzielnie energetyczne?

Zgodnie z Rejestrem spółdzielni energetycznych, prowadzonym przez Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodku Wsparcia Rolnictwa, jak dotąd zarejestrowano tylko jeden podmiot tego typu (stan na maj 2021 roku).  

Spółdzielnie energetyczne w Polsce – dlaczego wciąż ich brakuje?

Dlaczego do tej pory w Polsce powstała tylko jedna spółdzielnia energetyczna?

Powodem braku popularności spółdzielni energetycznych w naszym kraju jest z pewnością wciąż niska świadomość energetyczna wśród obywateli oraz brak ogólnospołecznego poczucia odpowiedzialności za środowisko naturalne. 

Ponadto instytucja spółdzielni nie jest nastawiona na zysk, a stoi to poniekąd w sprzeczności ze współczesnymi realiami, w których jednostki podejmują aktywność gospodarczą, aby uzyskać indywidualną korzyść finansową. Istotną barierą jest brak zapowiadanego od lat rozporządzenia dotyczącego zasad rozliczania i bilansowania energii wyprodukowanej w ramach spółdzielni energetycznej. 

Brak szczegółowych uregulowań dla spółdzielni energetycznych utrudnia decyzje o zawiązywaniu tego typu podmiotów, ponieważ brakuje precyzyjnych zasad, na których można byłoby w przejrzysty sposób opracować wewnętrzny regulamin rozliczania energii wytworzonej we spółdzielni energetycznej.

Jaką rolę w rozwoju społeczności energetycznych mają samorządy?

Zaangażowanie samorządów gminnych jest kluczowe. Mogą one pełnić rolę animatorów tworzących warunki dla powstawania społeczności energetycznych. 

Współpraca mieszkańców i gmin w ramach społeczności energetycznych przyczynia się do akceptacji dla energii z OZE oraz dostępu do dodatkowych funduszy, co z kolei skutkuje lokalnymi inwestycjami. 

Należy podkreślić, że społeczności energetyczne i samorządy gminne to naturalni partnerzy, którzy mogą się wzajemnie uzupełniać. 

Jakie konkretne działania mogą podejmować gminy na rzecz rozwoju energetyki obywatelskiej?

Gminy mogą zapewnić ramy dla projektów OZE w postaci pomoc administracyjnej, kadr i zasobów organizacyjnych, zaś lokalne społeczności energetyczne są odpowiedzialne za kwestie techniczne i zarządzanie ekonomiczne w czasie realizacji projektu. 

Gminy mogą łączyć społeczności energetyczne z potencjalnymi partnerami i projektami oraz ułatwiać rozmowy z lokalnymi instytucjami lub właścicielami gruntów. Ponadto gminy mogą mogą sporządzić mapę miasta pod kątem możliwości i wykonalności projektów związanych z OZE. 

Należy zaznaczyć, że podstawowym zadaniem samorządu gminnego jest prowadzenie planowania energetycznego, które powinno zawierać wariantowe prognozy zapotrzebowania energii opartej na programie rozwoju gminy oraz dokonania oceny poziomu bezpieczeństwa energetycznego gminy.

W jaki sposób społeczności energetyczne mogą wpłynąć na polską transformację energetyczną?

Zaangażowanie obywateli w sektor energetyczny jest konieczne, aby Polska mogła osiągnąć unijne cele na 2030 rok. Społeczności energetyczne mają na celu wsparcie obywateli i lokalnych społeczności w inwestowaniu w OZE i poprawę efektywności energetycznej. 

Projekty będące własnością społeczności energetycznej mogą pozwolić obywatelom na finansowanie inwestycji, które przynoszą korzyści na poziomie lokalnym – takie jak demokratyczne współdecydowanie odnośnie do wykorzystania lokalnych zasobów energetycznych, zwiększenie zatrudnienia. Społeczności energetyczne mogą zapewnić tzw. sprawiedliwość energetyczną (ang. energy justice). 

Społeczności energetyczne mogą zapewnić osobom o niskich dochodach, wspólne wykorzystanie instalacji OZE, co przyczyni się do walki z lokalnym ubóstwem energetycznym. Społeczności energetyczne (w tym polskie klastry energii i spółdzielnie energetyczne) mogą przyczyniać się do dalszej decentralizacji i demokratyzacji systemów energetycznych, a zatem mogą mieć pozytywny wpływ na zrównoważony rozwój społeczności lokalnych.

Bardzo dziękujemy za rozmowę.

Źródła: wethepowerpoland.splashthat.com, youtube.com

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.