Nowy raport Najwyższej Izby Kontroli wykazał, że polskie kopalnie węgla kamiennego wykorzystują gospodarczo jedynie ok. 25% emitowanego metanu. Jeśli Polska utrzyma ten trend do 2027 roku, spółkom węglowym grozić będą miliardowe kary ze strony Unii Europejskiej.

Obowiązkowe zarządzanie metanem

Rozporządzenie UE o metanie, w mocy od sierpnia 2024 r., to jedno z kluczowych instrumentów redukcji emisji w górnictwie. Prawo nakłada na operatorów sektora energetycznego obowiązek monitorowania, raportowania i weryfikacji emisji metanu z paliw kopalnych, a także wymusza szybkie usuwanie wycieków i ograniczenie spalania gazu. Celem rozporządzenia jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery oraz ochrona środowiska.

Najwyższa Izba Kontroli zbadała efektywność gospodarowania metanem, wydzielanym przy procesie wydobywania węgla kamiennego w polskich kopalniach, w latach 2019-2024. Kontrola objęła Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ), Ministerstwo Przemysłu (obecnie Ministerstwo Energii), Polską Grupę Górniczą, Południowy Koncern Węglowy, Jastrzębską Spółkę Węglową i Spółkę Restrukturyzacji Kopalń. W ocenie Izby, skuteczność wsparcia państwa dla rozwoju technologii wykorzystania kopalnianego metanu była niewystarczająca, a zwłoka zarządu MKiŚ w aktualizacji Krajowego Planu na Rzecz Energii i Klimatu utrudniała skuteczne planowanie działań w tym obszarze.

Nowelizacja ustawy górniczej. Większe odprawy, urlopy i nowe zasady likwidacji kopalń

Polskie kopalnie nie spełniają wymogów

Polska stopniowo wygasza sektor węglowy – zgodnie z nowelizacją ustawy o górnictwie proces ten ma potrwać do 2049 roku, a planowana kwota na ten cel wynosi około 9,1 mld złotych. Procedura obejmuje zamknięcie sześciu kopalń na Śląsku i ma zapewnić pracownikom świadczenia socjalne, takie jak odprawy i urlopy. Wygaszanie sektora jest podyktowane światowymi zmianami klimatycznymi, rosnącym udziałem OZE w miksie energetycznym i naciskami ze strony Unii Europejskiej. 

Polsce udało się wynegocjować korzystne warunki dla kopalń, które mają pozwolić na stopniowe wygaszanie przemysłu paliw kopalnych. Ostateczne limity emisji metanu dla polskich kopalń ustalono na poziomie 5 ton metanu na kilotonę wydobytego węgla od stycznia 2027 roku oraz 3 ton metanu na kilotonę wydobytego węgla od 1 stycznia 2031 roku. Tymczasem polskie kopalnie emitują obecnie średnio od 8 do 14 ton metanu na kilotonę węgla, z czego większość gazu trafia do atmosfery. 

Konsekwencje braku działań rządu

Państwa członkowskie UE miały czas do 5 sierpnia 2025 roku, by poinformować Komisję Europejską o przyjętych przepisach i wdrożonych strategiach, z czego Polska się nie wywiązała. Kary za nieprzestrzeganie unijnych norm będą ustalane na poziomie, który skutecznie pozbawi podmioty odpowiedzialne za emisje korzyści finansowych wynikających z nieprzestrzegania zasad. Obecne wykorzystanie metanu wynikającego z działalności polskiego sektora węglowego utrzymuje się na poziomie 25% z potencjałem wzrostu. Wykorzystanie metanu z kopalń do zaspokajania krajowego zapotrzebowania na energię mogłoby przyczynić się mniejszego obciążenia środowiska, realizacji celów klimatycznych, ale także zwiększyłoby niezależność Polski od importu gazu ziemnego.

Zdaniem NIK za brak wzrostu efektywności wykorzystania gospodarczego metanu kopalnianego odpowiada niespójna polityka zarządzania emisjami – podzielone kompetencje ministrów i brak współpracy między resortami. MKiŚ zarzucono również brak realizacji zadań związanych z wykorzystaniem metanu kopalnianego w programach polityki energetycznej i surowcowej.

Potrzeba działań i innowacji

Od 2019 roku działa program, skierowany do spółek węglowych: „Zmniejszenie uciążliwości wynikających z wydobywania kopalin”, obejmujący redukcję emisji metanu. Do tej pory tylko jeden beneficjent wystąpił o pożyczkę w wysokości 160 mln zł. W ocenie NIK tak niskie zainteresowanie programem wsparcia wskazuje, że warunki dotacji nie stanowią wystarczającej zachęty dla przedsiębiorstw węglowych.

Zdaniem przedsiębiorców górniczych europejski system handlu emisjami stanowi istotną barierę dla gospodarczego wykorzystania metanu kopalnianego w Polsce. Z systemu handlu pozwoleniami na emisje wyłączone są instalacje wykorzystujących wyłącznie biomasę, co stawia metan kopalniany w mniej korzystnej pozycji, mimo jego potencjalnie niższych emisji w porównaniu do biomasy. 

Program powinien koncentrować się przede wszystkim na inwestycjach w technologie dojrzałe, czyli już stosowane i modernizowane rozwiązania, takie jak efektywne odmetanowanie, kogeneracja, stacje odmetanowania oraz systemy gazometryczne – pisze NIK w swoim raporcie.

Raport Najwyższej Izby kontroli podkreśla potrzebę pilnych, realnych działań na rzecz wykorzystania metanu emitowanego przez polski sektor węglowy. Włączenie nowych technologii, które wykazały skuteczność w innych krajach może przełożyć się na wypełnienie unijnego porozumienia i uniknięcia zapłacenia miliardowych kar w najbliższych latach.

Zobacz też: Bon ciepłowniczy 2025/2026: komu przysługuje, ile wynosi i jak złożyć wniosek?

Źródła: gov.pl, Komisja Europejska, Business Insider, NIK, PGG

Fot: Canva

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.