System kaucyjny formalnie wszedł w życie, jednak w praktyce konsumenci nadal widzą w sklepach głównie stare opakowania bez kaucji. Nowe butelki i puszki objęte systemem mają pojawić się dopiero pod koniec października. Okres przejściowy ma być czasem powolnego wdrażania nowych zasad dla sklepów, przedsiębiorców i konsumentów.

System kaucyjny, ale tylko w teorii

Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Klimatu i Środowiska (MKiŚ) system kaucyjny ruszył w Polsce 1 października. W praktyce jednak klienci będą musieli poczekać, aż objęte nim opakowania znajdą się na półkach sklepowych. Oznacza to, że dla konsumentów póki co nic się nie zmienia – nie ma możliwości zapłacenia kaucji ani uzyskania jej zwrotu, za to producenci napojów będa musieli przygotować się do wprowadzenia na rynek nowych etykiet, a sprzedawcy – na przyjmowanie zwrotów puszek i butelek. 

Myślę, że pierwsze opakowania, które będą spełniały wymogi systemu kaucyjnego, trafią do sklepów na przełomie października i listopada – mówi Janusz M. Kamiński, rzecznik prasowy Eneris i Reselekt, polskiego operatora systemu kaucyjnego.

Ten okres przejściowy ma potrwać przez najbliższe 3 miesiące, a zdaniem ekspertów na pełne i efektywne działanie systemu będzie trzeba poczekać nawet do roku.

System kaucyjny od 1 października. Ile wyniesie kaucja i gdzie oddać butelki i puszki?

Które opakowania podlegają kaucji?

W czasie trwania okresu przejściowego w sklepach będzie można zakupić dwa rodzaje opakowań – kaucja będzie pobierana i oddawana tylko za specjalnie oznakowane opakowania, które powoli zaczną pojawiać się w sprzedaży. W pierwszej kolejności sklepy muszą wyprzedać napoje wyprodukowane wcześniej, czyli nieobjęte systemem i mają na to czas do końca 2025 roku. Ponadto wszystkie sklepy o powierzchni przekraczającej 200 metrów kwadratowych mają obowiązek wprowadzenia punktu zwrotu butelek i puszek.

Musimy się uzbroić w pewną cierpliwość. Ten system jest tak zaplanowany, żeby był wdrażany powoli, po to, by dać czas na nauczenie się sklepom, operatorom i klientom – Anita Sowińska, Wiceminister Klimatu i Środowiska.

W ciągu pierwszych 6 miesięcy od wejścia w życie systemu kaucyjnego większość opakowań dostępnych na rynku powinna być już objęta nowym systemem. Nie odzyskamy zatem kaucji za zakupione dotychczas butelki i puszki ze starymi etykietami.

Ile kaucji otrzymamy?

Warto również przypomnieć ile będzie wynosić kaucja za poszczególne opakowania zwracane w butelkomatach:

• 50 gr – plastikowe butelki jednorazowe do 3 litrów,
• 50 gr – metalowe puszki do 1 litra,
• 1 zł – szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra.

Do odzyskania kaucji nie będzie potrzebny paragon, a kwota będzie zwracana w formie gotówki, bonu lub przelewu bankowego. 

Kraje europejskie a system kaucyjny

Polska jest jednym z wielu krajów europejskich, które wprowadziły system kaucyjny. Pierwszym z nich była Estonia, a wkrótce dołączyły do niej inne państwa, chcące poprawić efektywność gospodarki o obiegu zamkniętym. Obecnie system kaucyjny przyniósł korzystne zmiany w:

• Niemczech – zwrot na poziomie 97%
• Norwegii – zwrot na poziomie 95%
• Finlandii – zwrot na poziomie 93%
• Litwie – zwrot na poziomie 92%
• Danii – zwrot na poziomie 89%
• Szwecji – zwrot na poziomie 88%
• Estonii – zwrot na poziomie 82%

Nie wszędzie jednak system kaucyjny spotkał się z entuzjastycznym odbiorem. W Holandii taki model funkcjonuje od 2,5 roku, a mieszkańcy skarżą się na długie kolejki do butelkomatów oraz zwiększoną ilość odpadów porzuconych na ulicach. Ponadto holenderskie markety sygnalizują niewystarczające rekompensaty za pobieranie kaucji oraz narzekają na zepsute maszyny do przekazywania butelek. W odpowiedzi na potrzeby sklepów i konsumentów organizacje koordynujące system wprowadziły nowe typy urządzeń, do których jednorazowo można wrzucać kilkadziesiąt butelek i puszek.

Kontrowersje wokół systemu kaucyjnego

Koszt systemu kaucyjnego w Polsce może przekroczyć 40 mld zł w ciągu najbliższych 10 lat. Jego samo wdrożenie pochłonie 14 mld zł. MKiŚ zapewnia, że wszystkie te koszty pokryją w całości przedsiębiorcy, którzy wprowadzają na rynek napoje w opakowaniach objętych systemem. Sprzeciw podnoszą natomiast samorządy i urzędnicy odpowiedzialni za gospodarowanie odpadami. Zdaniem szefa Zakładu Utylizacyjnego w Szadółkach system kaucyjny będzie oznaczać konkretne straty finansowe dla składowisk odpadów, związane z odebraniem im cennych surowców na sprzedaż.

Niedogodności mogą doświadczać również konsumenci. By puszka lub butelka podlegała zwrotowi kaucji, nie może być w żaden sposób uszkodzona ani zgnieciona, a etykieta oderwana. To sprawia, że przechowywanie dużej ilości takich opakowań i oddawanie np. raz na kilka tygodni będzie wymagało dużej ilości miejsca do przechowywania, co może być uciążliwe dla właścicieli małych mieszkań. Ponadto osoby starsze lub z niepełnosprawnościami mogą nie być w stanie regularnie dostarczać opakowania do punktów, by móc odzyskać kaucję.

Okres przejściowy systemu kaucyjnego

W 2022 roku wskaźnik recyklingu odpadów z tworzyw sztucznych w Polsce wyniósł 46,3%, a według raportów spoza Eurostatu, realny poziom recyklingu jest niższy i nie przekracza 10%. Dzięki systemowi kaucyjnemu poziom ten ma zwiększyć się do nawet 90%, tak jak w innych krajach europejskich. Systemowy rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym to ważny krok w stronę budowania społecznej świadomości na temat ekologii. Okres przejściowy systemu kaucyjnego to test dla polskich władz, lokalnych samorządów i obywateli, czy podobnie jak reszta Europy dostosujemy się do zrównoważonych rozwiązań.

Zobacz też: System kaucyjny startuje 1 października. Czy pomoże oczyścić polskie rzeki z plastiku?

Źródła: Jedynka Polskie Radio, Gazeta.pl, PAP, gov.pl, MKiŚ, Komisja Europejska

Fot: Canva

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.