Pszczoły to jeden z najważniejszych elementów naszego ekosystemu. Ich rola w zapylaniu roślin użytkowych i dzikich jest kluczowa dla rolnictwa, bioróżnorodności i bezpieczeństwa żywnościowego. Tymczasem każdego roku w Polsce pszczelarze zgłaszają przypadki masowego ginięcia zapylaczy. W części z nich przyczyną były nieprawidłowo wykonane opryski środkami ochrony roślin – przeprowadzane w porze aktywności owadów, niezgodnie z obowiązującym prawem.

Kiedy i dlaczego wykonuje się opryski?

Sezon oprysków w Polsce trwa zazwyczaj od marca do października. W tym czasie rolnicy i sadownicy stosują różnego rodzaju środki ochrony roślin – od fungicydów chroniących przed chorobami grzybowymi po insektycydy zwalczające szkodniki. Najintensywniejszy okres przypada na maj i czerwiec, gdy wiele upraw – w tym rzepak, jabłonie, grusze – znajduje się w fazie kwitnienia.

To także czas największej aktywności zapylaczy. Pszczoły miodne i dzikie owady intensywnie zbierają pyłek i nektar, narażając się na kontakt z pozostałościami chemikaliów. Szczególnie niebezpieczne są środki zawierające substancje czynne takie jak neonikotynoidy, pyretroidy czy karbaminiany – nawet jeśli zostaną użyte zgodnie z etykietą, ale o niewłaściwej porze.

Dlaczego pszczoły giną?

Środki ochrony roślin mogą działać na pszczoły zarówno w sposób ostry, jak i przewlekły. W pierwszym przypadku prowadzą do natychmiastowej śmierci po kontakcie z toksyną – najczęściej poprzez skażony pyłek lub bezpośrednie opryskanie. W drugim – wpływają na układ nerwowy, powodując dezorientację i osłabienie rodzin pszczelich.

Nawet środki uznawane za względnie bezpieczne dla zapylaczy mogą stać się dla nich zagrożeniem, jeśli zostaną zastosowane w czasie oblotu – czyli w ciągu dnia, szczególnie w słoneczną pogodę, gdy pszczoły intensywnie pracują na kwiatach.

Licealistka z dziadkiem opracowali nową technologię ratującą pszczoły

Co mówi prawo?

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 22 maja 2013 r. (Dz.U. 2013 poz. 455):„Zabrania się stosowania środków ochrony roślin w czasie aktywności pszczół, jeżeli dany środek stwarza zagrożenie dla owadów zapylających.”

Przepis ten nakazuje wykonywanie oprysków wyłącznie po zakończeniu dziennego oblotu zapylaczy – najczęściej po godzinie 19:00 lub po zachodzie słońca.

Choć zasady są klarowne, ich przestrzeganie w praktyce bywa problematyczne. Jak pokazują udokumentowane przypadki z ostatnich lat (np. Kowalew 2023, Brudzyń 2021), zdarzały się opryski wykonywane w biały dzień, w trakcie kwitnienia roślin, co skutkowało masowym ginięciem pszczół. Z relacji pszczelarzy oraz doniesień medialnych wynika, że świadomość zagrożeń wynikających z nieprawidłowego stosowania środków chemicznych wciąż jest wśród części rolników ograniczona, a skuteczność nadzoru państwowego – niewystarczająca.

Jakie grożą kary?

Zgodnie z ustawą o środkach ochrony roślin (Dz.U. 2020 poz. 2097), za nieprzestrzeganie zasad stosowania pestycydów grozi:

• grzywna do 5 000 zł za oprysk niezgodny z etykietą lub bez uprawnień,
• sankcje administracyjne (np. utrata dopłat w ARiMR w ramach cross compliance),
• odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone pszczelarzom – np. w postaci odszkodowania za zniszczone rodziny pszczele i utracony dochód,
• w skrajnych przypadkach – zawiadomienie do prokuratury 

Rolnictwo przyjazne pszczołom

Ochrona zapylaczy to dziś kluczowy element zrównoważonego rolnictwa. Coraz więcej państw – w tym Polska – promuje praktyki ograniczające stosowanie chemii.

Takie rolnictwo opiera się na integrowanej ochronie roślin, zachowaniu miedz, łąk i zadrzewień oraz ograniczeniu oprysków. Agroekologia rezygnuje z chemii na rzecz naturalnych metod, jak bioróżnorodność i biologiczne zwalczanie szkodników.

W ramach Wspólnej Polityki Rolnej rolnicy mogą otrzymać dopłaty za: uprawy bez chemii, pasy kwietne i strefy buforowe oraz ochronę użytków zielonych.

Co może zrobić każdy z nas?

1. Rozmawiaj i edukuj. Jeśli znasz rolników, ogrodników lub działkowców – uświadamiaj ich, że opryski wykonywane w ciągu dnia mogą zabijać nie tylko pszczoły, ale także dzikie zapylacze np. trzmiele, pszczoły samotnice czy muchówki, które również pełnią istotną rolę w ekosystemie.
2. Wybieraj produkty świadomie. Kupuj żywność pochodzącą z gospodarstw ekologicznych lub z certyfikatami przyjaznymi dla zapylaczy. Produkty z upraw zrównoważonych wspierają rozwój bezpiecznych praktyk rolniczych.
3. Twórz przestrzenie przyjazne pszczołom. Na balkonie, w ogrodzie czy na działce – sadź rośliny miododajne i pyłkodajne. Nawet niewielkie rabaty czy doniczki z lawendą, facelią czy krwawnikiem mogą stanowić cenne źródło pożywienia.
4. Reaguj na nieprawidłowości. Widzisz oprysk w słoneczny dzień na kwitnącym polu? Zgłoś to do PIORiN lub lokalnych władz. Dokumentacja zdjęciowa lub filmowa może być ważnym dowodem w postępowaniu.
5. Wspieraj zmiany systemowe. Popieraj przepisy i działania, które wzmacniają ochronę zapylaczy: zakazy toksycznych substancji, dotacje do zrównoważonego rolnictwa, miejskie pasieki i edukację ekologiczną.

Czy jesteśmy gotowi zmienić praktyki, które zagrażają nie tylko pszczołom, ale i naszej przyszłości? W świecie, gdzie każdy oprysk może mieć swoje konsekwencje, potrzebujemy więcej wiedzy, ostrożności i odpowiedzialności – zarówno na polach uprawnych, jak i w decyzjach konsumenckich.

Bo od losu tych niewielkich owadów zależy znacznie więcej, niż nam się wydaje.

Zobacz też: Bliżyńskie Lasy Naturalne – nowy rezerwat przyrody w sercu Puszczy Świętokrzyskiej

Źródło: MRiRW, PIORiN, Pasieka24.pl, IOR-PIB, WPR

Fot.: Canva

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.