Od 2022 roku problematyka ochrony drugiej największej polskiej rzeki jest coraz częściej obecna w politycznych i medialnych dyskusjach. W obliczu katastrofy ekologicznej na Odrze kwestia zaostrzenia przepisów broniących ten ciek wodny przez zniszczeniem jest podnoszona przez badaczy, polityków i aktywistów. Część z nich skupiona jest wokół Fundacji Osoba Odra, która chce dla tej rzeki nadania statusu osoby prawnej.

Status osoby prawnej – czym jest?

Wbrew pozorom statusu osoby prawnej w rozumieniu prawa cywilnego nie posiadają indywidualni ludzie, a najczęściej różne organizacje czy firmy: spółki kapitałowe, przedsiębiorstwa państwowe, gminy, powiaty, ale też związki wyznaniowe, związki zawodowe, szkoły, fundacje, czy nawet koła gospodyń wiejskich. Kodeks cywilny wśród osób prawnych wymienia również Skarb Państwa.

Dany podmiot nie może być jednocześnie osobą fizyczną i osobą prawną. To pierwsze określenie odnosi się do indywidualnych osób, które zdolność prawną (a więc swoje prawa i obowiązki) zyskują w chwili narodzin, a zdolność do czynności prawnych w momencie osiągnięcia pełnoletności. Osobom prawnym tymczasem zdolność prawna musi zostać nadana przez odpowiednie czynności, na przykład wpis do Krajowego Rejestru Sądowego. Status osoby prawnej jest w prawie po to, aby w razie konfliktu, gdzie jedną ze stron jest firma czy organizacja, osobą pozwaną lub pozywającą nie był konkretny człowiek (prezes spółki lub szef fundacji), ale cały organ.

Czym jest ekocyd? Zbrodnie na naturze znamy już od lat 70.

Rzeka w roli oskarżyciela

Nadania statusu osoby prawnej dla Odry chce Fundacja Osoba Odra, która wyrosła z organizacji Plemię Odry. Grupa aktywistów zawiązała się latem 2022 roku, gdy drugą największą rzekę w Polsce spotkała olbrzymia katastrofa ekologiczna. W jej trakcie zginęło 150 mln ślimaków wodnych (85% populacji), 65 mln małży z rodziny skójkowatych (88% populacji), a także 3,3 mln ryb (60% populacji).

Aktywiści z Plemienia Odry chcą, aby Odra zyskała prawo do swobodnego przepływu i różnorodności biologicznej. Oczywiście uznanie osobowości prawnej rzeki nie wiązałoby się z tym, że w sądzie na ławie oskarżycieli pojawiłyby się ryby czy ślimaki. Zamiast tego mógłby zostać utworzony specjalny urząd związany z ochroną rzeki i jej prawną obroną. Podobne sytuacje mają już miejsce na świecie.

Jednym z najgłośniejszych jest uznanie za osobę prawną rzeki Whanganui w Nowej Zelandii. Tamtejszy rząd w 2017 roku uznał ten ciek wodny za jeden żyjący byt, którego prawa muszą być respektowane. Nowe przepisy to efekt batalii sądowej, którą z rządem toczyły lokalne plemiona Maorysów, uznające Whanganui za świętą rzekę. W ramach nowych przepisów powołano dwóch Il Te PouTupua – tymi słowami z języka Maorysów określa się osoby uprawnione do zaciągania zobowiązań w imieniu rzeki. Jednego wyznacza rząd, a drugiego lokalne plemię Iwi.

Również w 2017 roku, ale już w Indiach, sąd uznał osobowość prawną rzeki Ganges i jej dopływu Jamuny. Rzeki mają trzech opiekunów prawnych, a zanieczyszczenie ich wód może być traktowane jako wymierzenie krzywdy człowiekowi. Podobna regulacja prawna od 2021 roku dotyczy kanadyjskiej rzeki Magpie, która na mocy lokalnych władz ma prawo do przepływu, utrzymania bioróżnorodności oraz podejmowania czynności prawnych. Samorząd w tym przypadku mianuje specjalnych przedstawicieli reprezentujących rzekę i jej interesy.

Nadchodzą zmiany w kwestii polowań. Jest wypowiedź wiceministra

Czy Odra zyska status osoby prawnej?

Środowisko, z którego wywodzi się Fundacja Osoba Odra, już w sierpniu 2022 roku wysłało do Rady Ministrów, prezydenta i premiera petycję o uznanie Odry za osobę prawną. Na razie nie przyniosło to skutku, a organizacja skupia się na uświadamianiu problemu zanieczyszczenia Odry i popularyzacji idei prawnego usankcjonowania statusu tej rzeki. Właśnie taki był cel zakończonej wczoraj (19 lutego) akcji “Przepływy dla Odry”. W jej ramach od 1 stycznia codziennie prezentowane było jedno dzieło związane z Odrą. Były to zarówno opowiadania, piosenki, wiersze, jak i ekspertyzy prawników czy przyrodników. W akcję zaangażowano między innymi laureatkę literackiej Nagrody Nobla Olgę Tokarczuk. Wszystkie “Przypływy dla Odry” można zobaczyć tu, a ostatni z nich – film animowany Agnieszki Waszczeniuk pt. “Natura Rzeki” obejrzycie poniżej.

– Nadanie naturze osobowości prawnej wynosi ochronę przyrody na wyższy poziom. To zmiana myślenia, zgodnie z którym ekosystem jest jedynie przedmiotem ochrony. Nadanie Odrze osobowości prawnej sprawi, że nie będzie ona już przedmiotem, ale podmiotem praw. Jednak nadanie osobowości prawnej elementom natury nie może być jedynie pustą deklaracją – musi za tym iść przyznanie konkretnych niezbywalnych praw oraz mechanizmów ich ochrony – tłumaczyła Maria Włoskowicz, prawniczka z Fundacji Frank Bold, podczas konferencji prasowej kończącej akcję “Przepływy dla Odry”.

Petycja Fundacji Osoba Odra nie spotkała się na razie z odzewem ze strony rządu, chociaż powołany w grudniu gabinet Donalda Tuska podejmuje już pewne działania w kierunku ochrony drugiej największej rzeki Polski. Niedawno wiceminister klimatu i środowiska Mikołaj Dorożała zapowiedział utworzenie Parku Narodowego Doliny Dolnej Odry. Pierwszy od 23 lat polski park narodowy ma obejmować teren Międzyodrza, a więc położonego w dolnym biegu rzeki bagnistego obszaru między jej dwiema odnogami.

– Więcej o pomyśle na nowy park narodowy pisaliśmy tu: Powstanie nowy polski park narodowy – pierwszy od 23 lat

Źródła: osobaodra.pl, rp.pl, krytykapolityczna.pl, defensoriuris.pl, profinfo.pl, publicystyka.ngo.pl

Fot. Canva (gkwt1; Nicola Forenza)

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.