Nisza ekologiczna od dawna fascynuje przyrodników i biologów. Spotykamy ją we wszystkich ekosystemach Ziemi. Dotyczy pozycji danego gatunku i określa jego związek ze środowiskiem. Przykład? Niszą ekologiczną kreta jest jego nora i warunki, jakie w niej panują. Przyjrzyjmy się temu bliżej.

Nisza ekologiczna – co to?

Nisza ekologiczna określa wszystkie warunki środowiskowe, w których może żyć i rozwijać się populacja danego gatunku. Termin wyjaśnia też, jakie są niezbędne wymagania poszczególnych populacji, aby przeżyć na konkretnym obszarze. Dodatkowo w niszy bierze się pod uwagę wszystkie interakcje między gatunkiem a środowiskiem. Koncepcja niszy ekologicznej została wprowadzona na początku XX w. W latach 60. rozszerzono tę definicję i dodano kwestie ról i funkcji gatunków w środowisku.

Pojęcie niszy ma więc dwie strony, które nie są ze sobą tak ściśle powiązane: jedna dotyczy wpływu środowiska na gatunek, a druga wpływu gatunku na środowisko. Najczęściej w myśli ekologicznej oba te znaczenia są ze sobą zmieszane, ale można wyróżnić trzy główne podejścia. 

Co obejmuje nisza ekologiczna?

Warto rozróżnić trzy główne podejścia do niszy ekologicznej. Pierwsze kładzie nacisk na warunki środowiskowe niezbędne dla przetrwania gatunku i utrzymania jego populacji, drugie podejście mówi o funkcjonalnej roli gatunków w ekosystemach, a trzecie kładzie nacisk na dynamiczną pozycję gatunku, kształtowaną przez współistnienie z innymi gatunkami oraz czynniki ekologiczne.

Warto pamiętać, że dzięki czynnikom środowiskowym (inaczej ekologicznym) [biotycznym – konkurencja między gatunkami oraz abiotycznym – czynniki fizykochemiczne] możliwe jest występowanie, życie i rozród gatunków oraz organizmów. Dlatego to zjawisko niszy ekologicznej obejmuje każdy gatunek na planecie. 

Konkurenci w niszy ekologicznej

Związek, jaki istnieje pomiędzy daną populacją a środowiskiem, w którym żyje, czyli właśnie nisza ekologiczna, może prowadzić do wzrostu konkurencji pomiędzy poszczególnymi gatunkami. Jak to wytłumaczyć? Im dane gatunki są do siebie bardziej podobne, tym mocniej konkurują ze sobą. Np. nisza ekologiczna bobra, może pokrywać się z innymi gatunkami gryzoni. W tej sytuacji możliwa jest konkurencja między nimi. Zobaczmy, czym jest nisza na przykładzie świata roślin i zwierząt.

Przełomowa decyzja Komisji Europejskiej: zakaz chowu klatkowego w UE od 2027 roku

Nisza ekologiczna roślin – przykłady

Nisze ekologiczne znajdują się we wszystkich typach ekosystemów, zarówno lądowych, jak i wodnych. Ale zazwyczaj w definicji nie rozróżnia się ich na nisze wodne i lądowe. 

Mimo tego niektóre środowiska wodne wyróżniają się na tle lądowych. Najprawdopodobniej mają większe możliwości i zdolności przetrwania. Ważnymi wymiarami niszy ekologicznej dla organizmów wodnych jest temperatura, tlen, struktura siedliska, składniki odżywcze roślin oraz potencjalni drapieżnicy.

To właśnie równowaga składników odżywczych może być ważnym wyznacznikiem niszy w środowisku wodnym. Na przykład, niebiesko-zielone glony (algi) wiążące azot (heterocystous cyjanobakterie) są, w przeciwieństwie do innych glonów, zdolne do przekształcania gazowego azotu w amoniak, który można wykorzystać do wytwarzania aminokwasów. Kiedy azotu nieorganicznego brakuje, organizmy te są zdolne do dalszego wzrostu, podczas gdy inne autotrofy nie.

Organizmy tego samego gatunku różnią się od siebie w zależności od miejsca występowania. Różnice te widoczne są w budowie morfologicznej i wyglądzie, a poniższy przykład obrazuje, jak jeden powszechnie występujący gatunek roślin realizuje na różne sposoby swoją niszę ekologiczną.

Nisza ekologiczna zwierząt i płazów

W wilgotnym lesie równikowym możemy wyróżnić np. liczne nisze ekologiczne ptaków: kolibrów, papug, czy tukanów, a także ssaków: wiewiórek, małp, nietoperzy, a także gadów i płazów. Żyją one na tym samym terenie, ale zajmują różne siedliska: na lądzie, na drzewach, w norach, lub w innych kryjówkach. Nisze ekologiczne zwierząt ulegają zmianie, np. poprzez wprowadzenie do nich innych gatunków.

Z kolei nisza ekologiczna u płazów wiąże się z rozwojem osobniczym. Ropucha szara w formie kijanki żyje w zbiornikach wodnych i żywi się glonami. Dorosły osobnik żyje na lądzie, a jego pożywieniem stają się owady.

Jeśli szukasz definicji ekologii – zajrzyj do naszego artykułu. Co to jest ekologia i czym się zajmuje?

źródło: sciencedirect.com, PWN, CIFOR

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.