Zjawiska ekstremalne takie jak intensywne opady, susze czy huragany zdarzały się od wieków, jednak obserwowany wzrost temperatury powietrza powoduje zauważalne zmiany w ich występowaniu. Ile katastrofy w Polsce kosztują nas każdego roku?

Ekstremalne zjawiska pogodowe w Polsce

Ekstremalne zjawiska pogodowe za sprawą rosnącej temperatury stają się coraz częstsze, bardziej intensywne oraz pojawiają się w regionach, w których to tej pory ich nie notowano.

Raport Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu wskazuje, że każde dodatkowe 0,5°C ocieplenia atmosfery powoduje wyraźny wzrost intensywności i częstotliwości występowania fal upałów, nawalnych opadów, a w niektórych regionach również susz.

Do analizy danych w Atlasie Skutków Zjawisk Ekstremalnych w Polsce wykorzystano statystyki z lat 2001-2019: informacje Centrum Badań nad Epidemiologią Katastrof, monografie, ekspertyzy i materiały prasowe. Straty całkowite (pośrednie i bezpośrednie) spowodowane naturalnymi zjawiskami ekstremalnymi wyniosły w latach 2001-2019 ponad 180 mld zł.

W Europie zjawiska ekstremalne powodowały średniorocznie 35 mld zł strat, a ich przyczyną najczęściej były powodzie (51%).

Z powodziami w ubiegłym stuleciu głównie mierzyli się także mieszkańcy Polski. Informacje o katastrofalnych wylewach rzek na terenach Polski spotkać można w zapiskach i kronikach historycznych. W ostatnich latach nasiliła się jednak częstość występowania susz i to one stają się teraz dla Polski głównym problemem.

Susze w Polsce

Na przestrzeni lat 2010-2019 susze miały miejsce dwukrotnie częściej niż w ubiegłych dekadach. Susze o dużej intensywności i obejmujące swym zasięgiem większą część kraju wystąpiły w latach: 2011, 2015, 2018, 2019 (statystycznie co 2,5 roku). Dla porównania, we wcześniejszych dekadach (1989-2009) zdarzenia suszy o dużej intensywności i zasięgu notowano dwukrotnie rzadziej, raz na 5 lat (lata: 1989, 1992, 2000, 2003).

• Zobacz też: Ubóstwo zaczyna się od wody, czyli o suszy w Polsce

W poprzedniej dekadzie Polska musiała zmierzyć się ze skutkami nadmiaru wody, natomiast obecnie problemem stają się straty spowodowane deficytem wody. O ile przed rokiem 2010 najczęściej dochodziło do uszkodzeń infrastruktury z powodu powodzi, o tyle aktualnie koszty zjawisk najbardziej odczuwa rolnictwo.

Skutki dotkliwej suszy odnotowano również w 2015 roku. Z jej powodu szczególnie ucierpiała centralna i wschodnia część Polski. Województwami najbardziej poszkodowanymi w wyniku tego zjawiska były województwa mazowieckie i wielkopolskie, gdzie oszacowano straty w wysokości ponad 1 mld zł.  Wymierne straty w rolnictwie wiążą się z konsekwencjami dla powiązanych z nim branż (takich jak przetwórstwo, czy handel), dlatego rzeczywiste koszty suszy są znacznie wyższe. 

Ze zgromadzonych danych wynika, że ponad 70% strat odnotowanych w rolnictwie w okresie 2017–2019 stanowiły straty spowodowane suszą.

Największe straty mamy w rolnictwie

Szacuje się, że w przypadku Polski co roku zjawiska ekstremalne powodują straty stanowiące od 0,1% do 0,4% PKB. Szkody powyżej wartości średnich w analizowanym okresie pojawiają się cyklicznie i stanowią od 0,5% do 1% PKB Polski.

Zdarzenia ekstremalne związane ze zmianami klimatu odgrywają szczególnie negatywną rolę w tych sektorach gospodarki, których funkcjonowanie bezpośrednio zależne jest od warunków klimatycznych.

Badania wykazały, że w Polsce sektorem, w którym zjawiska ekstremalne powodują najwyższe straty, jest rolnictwo. Brak pokrywy śnieżnej zimą, przymrozki wiosenne czy susze glebowe są zjawiskami, które nie powodują szkód w infrastrukturze, za to przyczyniają się do znaczących strat w tym sektorze. Straty w rolnictwie stanowią ponad 50% wszystkich strat oszacowanych w gospodarce w okresie 2001–2019. 

W rezultacie wolumen produkcji rolnej charakteryzuje się dużą zmiennością. Kolejnymi sektorami, które charakteryzuje wysoki odsetek start spowodowanych zjawiskami ekstremalnych, są: infrastruktura komunalna (16%) oraz gospodarka wodna (12%).

Analizy przestrzenne wskazują, że województwami, w których odnotowano najwyższy odsetek strat rolniczych, są mazowieckie oraz kujawsko-pomorskie.

Problem pojawiających się strat finansowych dotyczy również obszarów zurbanizowanych, w przypadku których dochodzi do podtopień m.in. z powodu coraz bardziej intensywnych nawalnych opadów i wzrostu udziału powierzchni utwardzonych. Jeśli chcesz poznać skutki ekstremalnych zjawisk pogodowych w poszczególnych województwach, cały raport możesz pobrać klikając tutaj. 

Jak katastrofy ekologiczne przedstawiają się w skali świata?

Koszty katastrof na świecie

3 mld dolarów – to średnia kwota strat spowodowanych przez 10 największych katastrof klimatycznych w 2022 roku, wynika z raportu organizacji Christian Aid. Jednak analiza wzięła pod uwagę wyłącznie starty pokryte w ubezpieczeniach. Rzeczywiste koszty są z pewnością znacznie wyższe, ponieważ dotyczą również aspektów, które trudno przedstawić w dokładnych liczbach. W dodatku nie uwzględniają one tragicznych konsekwencji zmian klimatu, czyli śmierci, chorób i migracji. 

Autorzy raportu podkreślają, że większe skutki ekonomiczne w krajach o wysokich dochodach wynikają z dwóch faktów. Po pierwsze wartość infrastruktury jest wyższa, a po drugie wysoko rozwinięte państwa korzystają w szerszym zakresie z ubezpieczeń. Zdecydowana większość katastrof wydarzyła się w krajach o niższych dochodach, które historycznie miały najmniejszy wpływ na wzrost emisji gazów cieplarnianych.

Czy można ograniczyć negatywne skutki zmian klimatu?

Walka ze zmianami klimatu

Odpowiedzią na realne zagrożenia związane z występowaniem powodzi, susz czy huraganów jest ograniczenie ryzyka klęsk żywiołowych oraz adaptacja do zmian klimatu.

Celem adaptacji w rolnictwie jest zapewnienie, że produkcja rolna będzie mogła być prowadzona w zmienionych warunkach klimatycznych, będzie odporna na większość zjawisk ekstremalnych oraz wystarczająca, aby wyżywić wzrastającą liczbę mieszkańców Ziemi bez znacznej podwyżki cen.

Działania adaptacyjne w tym sektorze muszą być ukierunkowane na:

– zwiększanie retencji wody w sposób nieingerujący nadmiernie w środowisko (odtwarzanie zalesień śródpolnych, utrzymywanie wody w rowach melioracyjnych),
– wprowadzenie wodooszczędnych technologii produkcji rolnej i upraw o zmniejszonym zapotrzebowaniu na wodę,
– dostosowanie gatunków roślin do nowych warunków klimatycznych,
– wprowadzenie zabezpieczeń przed wysokimi temperaturami dla zwierząt hodowlanych.

Szczególne znaczenie mogą odegrać także nowe możliwości uprawy wertykalnej oraz hydroponicznej. Więcej na ten temat dowiesz się z artykułu:

źródło i wykresy: Atlas skutków zjawisk ekstremalnych w Polsce 

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.