O tym, kto może budować elektrownie wiatrowe, czym jest spółdzielnia energetyczna i jak w Belgii działa idea energii obywatelskiej w rozmowie z Wytwórnią Inicjatyw Twórczych opowiada Margot Vingerhoedt z belgijskiej spółdzielni Ecopower.

Wytwórnia Inicjatyw Twórczych: Jakie są początki Waszej organizacji? Jak zmieniała się na przestrzeni lat? – co udało Ci się zrobić od momentu powstania?

Margot Vingerhoedt: Ecopower to spółdzielnia energii odnawialnej założona w 1991 roku. To nie zwykła firma, ale autonomiczne stowarzyszenie ponad 65 000 obywateli, którzy połączyli swe siły, inwestując w produkcję energii odnawialnej. Przekształcamy energię słoneczną, wiatrową i wodną w zieloną energię elektryczną, którą akcjonariusze spółdzielni wykorzystują w swoich domach.

Od czasu powstania Spółdzielni 32 lata temu rozwinęliśmy się i teraz Ecopower produkuje dodatkowo m.in. pelety drzewne i brykiety do ogrzewania mieszkań, a także rozwija sieci ciepłownicze. Wspólnicy spółdzielni są właścicielami instalacji produkcyjnych i inwestują w energię odnawialną. Naszym celem jest w 100% zrównoważony, zdecentralizowany i demokratyczny system energetyczny. 

Nasza spółdzielnia to tzw. „REScoop” (Renewable Energy Sources COOPerative) – spółdzielnia energetyczna, która działa zgodnie z uznanymi na całym świecie zasadami przedsiębiorczości spółdzielczej (zasady ICA – www.ica.coop – dopisek WIT ) i która jest uznawana przez Krajową Radę Współpracy w Belgii. Wpływ ekologiczny i społeczny ma pierwszeństwo przed zyskami finansowymi w firmie, która dąży do gospodarki opartej na wartościach.

Jak funkcjonuje taka spółdzielnia? Czy akcjonariusze mają wpływ na kierunek działania Ecopower?

Każdy może zostać udziałowcem spółdzielni, kupując akcję o wartości 250 euro, która nie traci na wartości. Istnieje limit 20 akcji na osobę. Akcje nie mogą być przenoszone przed trzecim rokiem obrotowym po ich nabyciu. Akcjonariusze spółdzielni pomagają określić politykę i przyszłość Ecopower poprzez konsultacje i uczestnictwo. Ecopower jest zarządzany demokratycznie: nie ma zarezerwowanych miejsc w zarządzie, wszyscy członkowie są równi i mają dokładnie jeden głos na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, a dla akcjonariuszy spółdzielni odbywa się kilka rund konsultacji rocznie. Wszelkie zyski, które są osiągane, wracają do lokalnej społeczności, czyli akcjonariuszy spółdzielni, w formie rocznej dywidendy. Maksymalna dywidenda wynosi 6%, zgodnie z prawem w uznaniu NRC. Dzięki podejściu opartemu na współpracy, Ecopower jest w stanie utrzymać nasze zasoby naturalne w rękach społeczności, dzięki czemu jesteśmy mniej zależni od importowanej energii. 

Akcjonariusze spółdzielni inwestują i są współwłaścicielami wszystkich instalacji energii odnawialnej Ecopower. Ryzyko inwestycyjne jest ograniczone dzięki portfelowi zróżnicowanemu  pod względem technologii, zakresu projektu i lokalizacji geograficznej. W latach 2014 i 2015 Ecopower zobowiązał się do znacznych krótkoterminowych inwestycji w budowę projektu turbiny wiatrowej w Asse i fabryki pelletu w Ham, co stanowi łączną inwestycję o wartości ponad 26 milionów euro. Inwestycje te zostały sfinansowane przede wszystkim z połączenia kapitału własnego pozyskanego od udziałowców spółdzielni i pożyczki krótkoterminowej (< 5 lat). Fakt, że projekty te nie wymagały długoterminowej pożyczki, wyraźnie ilustruje silną pozycję finansową Ecopower. 

Kapitał własny Ecopower pochodzi prawie wyłącznie z zakupu akcji przez akcjonariuszy spółdzielczych (250 euro za akcję) i od lat stale rośnie. Dlatego Ecopower może zainwestować od 50 do 100% własnego kapitału w swoje projekty. Ecopower otwiera swoje projekty na 100% bezpośredniego udziału obywateli, co skutkuje niskim zadłużeniem i wysokim współczynnikiem wypłacalności. 

W 2021 r. spółdzielnia osiągnęła obrót w wysokości 43,181 mln euro, z czego największą część stanowiła sprzedaż zielonej energii klientom. Dokładniej, w 2021 r. ponad 84 GWh energii elektrycznej zostało sprzedanych ponad 54 000 klientów we Flandrii. 

Jakie znaczenie ma udział obywateli w prosperowaniu turbin wiatrowych? 

W Ecopower mówimy, że zbieranie wiatru należy do społeczności, bo wiatr wieje dla wszystkich! W tym celu mieszkańcy miasteczek, sąsiedzi zakładają spółdzielnie, które demokratycznie i kolektywnie zarządzają farmą wiatrową, rozdzielają energię między członków i przekazują zyski lokalnej społeczności i spółdzielniom.

Argumenty za kooperatywnymi projektami wiatrowymi przemawiają do mnie jasno: zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi, ograniczanie emisji CO2, aktywizacja uśpionych oszczędności gospodarstw domowych w walce ze zmianami klimatycznymi, gospodarka o obiegu zamkniętym, dystrybucja bogactwa, demokratyczne zaangażowanie i partycypacja społeczna.

Dlatego bardzo ważne jest, aby budowane turbiny wiatrowe były własnością publiczną. Spółdzielcze turbiny wiatrowe. Powtórzę: bo wiatr wieje dla wszystkich!

Jakie były początki energetyki odnawialnej w twoim kraju, a potem w twoim euroregionie?

W Belgii przez wiele lat stawialiśmy na energię atomową, która jest pewną alternatywą dla energii płynącej z paliw kopalnych. W 2003 roku zdecydowaliśmy się odejść od tego źródła, dając sobie czas do 2025 roku. Przez wiele lat importowaliśmy energię spoza Belgii. Od początku XXI wieku import energii do Belgii wzrastał i w 2018 roku osiągnął swój rekord: 17 TWh importu dodatkowego prądu. Zmuszeni byliśmy odwrócić tę sytuację i mocno postawiliśmy na zieloną energię. Jak podają dane rządowe: „dużym sukcesem jest wkład OZE w 2020, który wyniósł 18,6%. Łącznie odnawialne źródła energii wytworzyły w tym roku 15 TWh, rok wcześniej były to 11,5 TWh”. Jest to udział blisko o ⅓ wyższy! Największy wkład ma u nas energia wiatrowa offshore, która produkuje ok. 8,0% belgijskiego prądu. Natomiast wiatraki onshore mają wkład w produkcję ok. 5%. Energia słoneczna odpowiada również za ok 5,0%, zaś biogaz za 2,5%.

Jeśli chodzi stricte o Ecopower, to każdego dnia witamy coraz więcej obywateli, którzy chcą utrzymać silną kontrolę nad swoją lokalną energią odnawialną, przyczyniać się do społecznie sprawiedliwej transformacji energetycznej i tworzyć szerokie wsparcie dla projektów w ich własnym środowisku.  W 2022 roku Ecopower osiągnął przełomowy poziom 65 000 akcjonariuszy spółdzielczych, którzy posiadają średnio 3,7 akcji. Można zatem powiedzieć, że zainteresowanie zieloną energią jest bardzo duże.

Jeśli chodzi jeszcze o wybór kierunku działań, to jako członkowie spółdzielni mamy na to kluczowy wpływ. Np. w 2003 roku zdecydowaliśmy się być dostawcą energii elektrycznej – nie tylko producentem. Akcjonariusze spółdzielni mogą stać się klientami i korzystać z zielonej energii w domu. W związku z tym instalacje produkcyjne są własnością użytkowników końcowych. Stawki są uczciwe i przejrzyste, a dostarczanie energii elektrycznej jest usługą dla akcjonariuszy spółdzielni, która nie generuje dodatkowego zysku dla Ecopower.

Ecopower wdraża stałą cenę energii elektrycznej, która jest dostosowywana do zmieniających się warunków rynkowych – z korzyścią dla ludzi. Klienci są zawsze informowani w sposób terminowy i przejrzysty. 

Jakie według Ciebie są wady i zalety farmy wiatrowej?

Jeśli chodzi o zalety energii wiatrowej:

– Energia wiatrowa jest odnawialnym źródłem energii – tak długo, jak wieje wiatr, możemy wykorzystywać jego energię w nieskończoność, co czyni go zrównoważoną opcją w porównaniu z paliwami kopalnymi.

– Energia wiatrowa jest czystym źródłem energii, nie powoduje emisji gazów cieplarnianych ani zanieczyszczeń powietrza podczas pracy.

– Energia wiatrowa jest dostępna w obfitości i jest szeroko rozpowszechniona na całym świecie. Farmy wiatrowe można budować zarówno na lądzie, jak i na morzu, wykorzystując odpowiednie wietrzne lokalizacje. Wiele krajów posiada znaczne zasoby energii wiatrowej, co umożliwia im wykorzystanie tego źródła energii i zmniejszenie zależności od paliw importowanych.

– Energia wiatrowa pomaga zwiększyć niezależność energetyczną poprzez zmniejszenie uzależnienia od importu paliw kopalnych.

Warto pamiętać także o innych zaletach, np. niskich kosztach eksploatacji. Po zainstalowaniu turbiny wiatrowej koszty te są stosunkowo niskie w porównaniu z konwencjonalnymi elektrowniami. Wiatr jest darmowym zasobem, więc podstawowe wydatki związane są z konserwacją, monitorowaniem i okazjonalnymi naprawami. Warto też zwrócić uwagę na skalowalność. Energia wiatrowa może być wdrażana na różną skalę, od pojedynczych turbin do zastosowań mieszkaniowych, po duże farmy wiatrowe na skalę przemysłową. Dzięki temu energia wiatrowa jest odpowiednia dla różnych potrzeb energetycznych, od zasilania domów i firm po wkład w sieć i wspieranie transformacji energetycznej.

Niesie również liczne korzyści dla zdrowia publicznego. Energia wiatrowa nie wytwarza żadnych emisji podczas działania, pomaga łagodzić zanieczyszczenie powietrza, które może mieć szkodliwy wpływ na zdrowie publiczne. Redukując choroby związane z zanieczyszczeniem i koszty opieki zdrowotnej, energia wiatrowa pozytywnie wpływa na dobrobyt społeczności.

Jeśli chodzi o wyzwania – żeby nie powiedzieć wady – z którymi mierzy się energia wiatrowa, to najczęściej wymienia się m.in. nieciągłość i zmienność. Wiatr jest zmiennym źródłem energii. Ilość energii elektrycznej wytwarzanej przez turbiny wiatrowe zależy od prędkości i konsystencji wiatru. Energia nie może być wytwarzana w sposób ciągły i może nie pokrywać się z okresami szczytowego zapotrzebowania, co wymaga rezerwowych źródeł zasilania lub systemów magazynowania energii w celu zapewnienia niezawodnych dostaw energii elektrycznej. To jest spory problem jeśli chodzi o to źródło. 

Wspomnieć należy też o hałasie. Turbiny wiatrowe wytwarzają słyszalny dźwięk podczas pracy, co może stanowić problem dla okolicznych mieszkańców, zwłaszcza jeśli turbiny znajdują się zbyt blisko domów. Ponadto wizualne oddziaływanie farm wiatrowych może być postrzegane przez niektóre osoby jako nieestetyczne, co wpływa na ogólną akceptację energii wiatrowej. Zdarza się także, że turbiny wiatrowe stanowią zagrożenie dla ptaków i nietoperzy, zwłaszcza jeśli znajdują się na szlakach migracyjnych lub ważnych obszarach siedliskowych. Zderzenia z łopatami turbin zazwyczaj kończą się niestety śmiercią zwierzęcia, dlatego tak ważna jest właściwa lokalizacja i środki łagodzące do zminimalizowania tych oddziaływań.

Kłopotliwy bywa też przesył w sieci. Energia wiatrowa jest często wytwarzana w odległych czy morskich lokalizacjach, co wymaga rozwoju lub rozbudowy infrastruktury przesyłowej w celu podłączenia farm wiatrowych do sieci elektrycznej. Może się to wiązać z wyzwaniami technicznymi i logistycznymi, a także zwiększonymi kosztami dla operatorów sieci. W przypadku Belgii – jak wspomniałam 8% i 5% energii pochodzi odpowiednio z lokalizacji offshore i onshore, czyli morskich i lądowych.  

Ile energii produkuje Ecopower? Jak jest wykorzystywana? jak jest magazynowana? Ile gospodarstw domowych jest w stanie zaopatrzyć jedna turbina wiatrowa? Jakie jest drugie życie turbin wiatrowych?

Jak już powiedziałam w 2022 roku Ecopower dostarczył do ponad 54 000 gospodarstw domowych we Flandrii zieloną energię społeczną, co odpowiada udziałowi w rynku wynoszącemu 1,8%. Co ważne i bardzo nas cieszy, rok po roku niezależne strony belgijskie potwierdzają świetnie wyniki naszej spółdzielni w zakresie zrównoważonego rozwoju i usług: Ecopower jest niezmiennie nagradzany maksymalną oceną przez VREG, niezależny organ flamandzkiego rynku energii, a także w rankingu  dostawców energii Greenpeace. 

Ecopower ma moc zainstalowaną 52 MW. Koncentrujemy się również na bardziej zrównoważonym cieple poprzez budowę sieci ciepłowniczych.

Pierwsze turbiny wiatrowe Ecopower zostały uruchomione w 2001 roku i już osiągnęły koniec swojego cyklu życia. Zostały one zdemontowane w 2021 roku, a jedna z trzech turbin otrzymała nowe życie na Litwie. Oznacza to, że Ecopower ma doświadczenie we wszystkich fazach projektu: od rozwoju do demontażu. Poniższa tabela przedstawia obecnie eksploatowane projekty energetyki wiatrowej, o mocy ponad 40 MW generowanej przez 20 turbin wiatrowych. 

Projekt	Moc (MW)	Rok powstania
Gent Kluizendok 1	4.20	2005
Gistel	0.66	2007
Eeklo 2	4.60	2011
Tournai	4.60	2011
Waimes	2.30	2011
Mesnil	2.30	2012
Essen	2.05	2013
Asse	8.00	2015
Gent Kluizendok 2	2.72	2015
Mesnil 2	2.35	2015
Rieme Noord	2.56	2016
Beersel	4.10	2017
Eeklo 3	2.00	2020

Jakie są zagrożenia związane z budową i eksploatacją farm wiatrowych? Jak często dochodzi do awarii i wypadków z udziałem takich urządzeń i jakie są ich przyczyny? W jakim stopniu wiatraki wpływają na ich naturalne otoczenie, jakie są negatywne skutki dla przyrody i środowiska?

Możemy wyróżnić trzy kategorie problemów:

– instalacyjne,

– operacyjne,

– środowiskowo-społeczne.

Opóźnienia i przekroczenia kosztów zdarzają się przy różnych kategoriach inwestycji. W naszym przypadku staramy się mieć wszystko doszacowane, ponieważ nie chcemy, aby nasi klienci ponosili dodatkowe koszty. Nie oszukujmy się, czynnik ekonomiczny jest bardzo silny, często decydujący, jeśli chodzi o wybory ludzi – nie tylko w Belgii, ale na całym świecie.

W kontekście budowy i eksploatacji farm wiatrowych dla nas jako Ecopower kluczowe jest Bezpieczeństwo pracowników. Podejmujemy wszelkie środki ostrożności, aby zminimalizować ryzyko upadków, incydentów związanych ze sprzętem lub innych wypadków związanych z budową czy naprawami. Nasze maszyny mają okresowe przeglądy. Pracownicy przechodzą regularne badania (p.: wzrok, koordynacja ruchowa). Prowadzimy troskliwą politykę ubezpieczeniową.

Jeśli chodzi o kategorię środowiskowo-społeczną, z naszej perspektywy kluczowe jest prawodawstwo, które mogą wpłynąć na opłacalność ekonomiczną i rentowność projektów farm wiatrowych. Niepewność związana z przyszłą polityką i potencjalnymi zmianami w mechanizmach wsparcia może stwarzać ryzyko dla twórców projektów i inwestorów. W Belgii o różnych źródłach OZE mówimy i edukujemy od wielu lat, a od przeszło ponad 5 prężnie je rozwijamy, co zaowocowało niezależnością energetyczną naszego kraju. W zestawieniu z takimi kryzysowymi sytuacjami jak pandemia COVID-19 czy wojną na Ukrainie ta niezależność jest bardzo cenna. 

Na Waszej stronie znalazłam jeszcze takie pojęcie jak „burgerenergie” – „energia obywatelska”. Czym zatem jest projekt www.burgerenergie.be i jaki ma to związek ze zmianami środowiskowymi?

Wszędzie we Flandrii ludzie jednoczą się, aby zrobić coś ze zmianami klimatycznymi samodzielnie i inwestować w lokalną, zrównoważoną i sprawiedliwą energię w rękach cywilów. To właśnie jest energia obywatelska. Te spółdzielnie obywatelskie działają zgodnie z międzynarodowymi zasadami spółdzielczości i są członkami stowarzyszenia patronackiego REScoop Vlaanderen, o których również już mówiłyśmy. Znajdują się one również na mapie poglądowej wraz z ich projektami i usługami na stronie www.burgerenergie.be. Flamandzkie REScoops połączyły siły i stworzyły właśnie te stronę internetową, aby przekonać jak największą liczbę obywateli do udziału w idei „energii obywatelskiej”.

Platforma www.burgerenergie.be jest niezależnym punktem kontaktowym, który koncentruje się na interesach obywateli w zakresie transformacji energetycznej. Strona internetowa zawiera przegląd wszystkich spółdzielni, które są członkami federacji patronackiej REScoop Vlaanderen oraz ich wspólnych projektów i usług.

Ecopower cały czas się rozwija. Opowiesz o Waszych innych projektach OZE?

Chętnie. W połowie 2022 roku Ecopower mógł pochwalić się łącznie około 9 MWp instalacji paneli słonecznych, rozłożonych na duże i mniejsze instalacje. Energia słoneczna i energia wiatrowa doskonale się uzupełniają: zwykle gdy nie ma silnych wiatrów jest słonecznie i na odwrót. Ponadto instalacje paneli słonecznych są znacznie łatwiejsze i wszechstronne pod względem instalacji. Dachy domowe, ale także duże powierzchnie dachów szkół, firm czy budynków użyteczności publicznej są idealną lokalizacją dla paneli słonecznych.  

Wytwarzana energia elektryczna jest często zużywana lokalnie – na przykład przez władze miejskie – w korzystnym tempie. Pozostała część jest wprowadzana do sieci i dostarczana do akcjonariuszy spółdzielni Ecopower, którzy są również klientami.  

Energia to coś więcej niż tylko elektryczność. Przeciętna flamandzka rodzina zużywa więcej ciepła niż elektryczności. Dlatego w debacie na temat zielonej energii Ecopower koncentruje się na wielu rozwiązaniach w celu produkcji zrównoważonego ciepła. 

W przypadku sieci ciepłowniczych dążymy do podejścia zbiorowego, które jest idealne dla miejsc, gdzie ciepło resztkowe jest dostępne w gęsto zaludnionych regionach miejskich. Te korzyści skali przynoszą wiele pozytywów dla środowiska, ale także komplikują realizację. Źródłem ciepła może być firma, która ma dużo ciepła resztkowego. Zrównoważona sieć ciepłownicza może również wykorzystywać energię odnawialną z biomasy, kolektorów słonecznych i pomp ciepła. Nabywcami są prywatne domy, firmy, mieszkania, szkoły, szpitale itp.  

Na przykład w Mortsel-Edegem Ecopower i konsorcjum Warmte Verzilverd eksploatują sieć ciepłowniczą, która zbiera i transportuje ciepło resztkowe z elektrowni Agfa-Gevaert w celu zaopatrzenia okolicznych MŚP i bloków mieszkalnych na terenie Minerve w ogrzewanie i ciepłą wodę sanitarną. W Eeklo Ecopower rozważa również rozbudowę sieci ciepłowniczej, której pierwszy klaster łączy infrastrukturę sportową z budynkiem mieszkalnym. 

Robicie świetną robotę. W Polsce również powstają spółdzielnie OZE min. Enercoop Polska. Liczymy, że to rozwiązanie będzie stawało się coraz popularniejsze z każdym rokiem. Dziękuję za rozmowę i życzę powodzenia w dalszych działaniach na rzecz klimatu.

Dziękuję. Wam również życzę tego samego

Wywiad przeprowadziła Joanna Tyszkiewicz, Fundacja Wytwórnia Inicjatyw Twórczych.

Wywiad powstał w ramach projektu „Razem dla Klimatu”. Projekt dofinansowany z UE.  

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.