Kraków, znany z unikalnych walorów turystycznych i zabytków wpisanych na listę UNESCO, regularnie pojawia się w międzynarodowych rankingach. Niestety, ostatnio trafił do zestawienia, które nie przynosi dumy mieszkańcom, co zwróciło uwagę redakcji światOZE.pl, która swoją siedzibę ma w dawnej stolicy Polski. W Krakowie smog wciąż unosi się nad miastem, mimo miliardów przeznaczonych na jego ograniczenie. Winny nie jest brak pieniędzy, lecz paraliż w Wojewódzkim Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Setki mieszkańców czekają na wypłaty z programu Czyste Powietrze, a środki zamiast pracować dla klimatu, od miesięcy leżą na kontach Funduszu.

Smog w Krakowie – codzienny problem mieszkańców

W ostatnich dniach, a szczególnie 15 i 16 października 2025 w Krakowie wskaźnik jakości powietrza (AQI) przekraczał wartość 100 lub oscylował w pobliżu tej wartości. Z tego powodu miasto znalazło się tego dnia na 10. miejscu wśród najbardziej zanieczyszczonych miast świata według IQ Air, który publikuje na bieżąco ranking zanieczyszczonych miast. Obecnie (piątek 17.10.2025 roku o godzinie 14:00) Kraków przesunął się już na niższe pozycje w rankingu i jest 42. z AQI wynoszącym 64, ale wciąż pozostaje najwyżej sklasyfikowanym polskim miastem. 

Główne źródła zanieczyszczeń to spalanie węgla i drewna w przestarzałych piecach, ruch samochodowy oraz napływ zanieczyszczeń z ościennych gmin. Położenie Krakowa w niecce sprzyja utrzymywaniu się smogu, ponieważ inwersje temperatury i słaby ruch powietrza sprawiają, że zanieczyszczenia „zalegają” nad miastem. Choć od 2019 roku obowiązuje zakaz palenia paliwami stałymi, takimi jak drewno i węgiel, to wciąż zdarzają się przypadki łamania przepisów, a niektórzy mieszkańcy nadal ogrzewają domy nielegalnymi źródłami ciepła. Problemem są także zanieczyszczenia unoszące się nad Krakowem z okolicznych gmin, gdzie wciąż obowiązują mniej restrykcyjne przepisy lub mieszkańcy nie zastosowali się do nowych wytycznych. Powodem utrzymywania przestarzałych systemów grzewczych jest często brak środków finansowych do przeprowadzenia kosztownej wymiany kopciucha. Właśnie dla takich osób został stworzony program Czyste Powietrze – od miesięcy nie widać jednak efektów jego istnienia. 

Czyste Powietrze w brudnej grze. Minister Bolesta obiecał ale “cóż szkodzi obiecać”?

Brak wypłat – codzienny problem krakowskiego WFOŚiGW

Program Czyste Powietrze to system dofinansowań do wymiany źródeł ciepła oraz termomodernizację budynków, który miał być ratunkiem dla mieszkańców Małopolski. Praktyka pokazuje jednak, że w krakowskim oddziale Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW), w którym zadanie to powierzono wiceprezesowi Piotrowi Gąsiorowskiemu, realizacja programu napotyka poważne problemy. Mieszkańcy wykazują duże zainteresowanie programem – na dzień 8 października 2025 roku złożono już 2485 wniosków. Szacowana wartość wszystkich wniosków sięga 200 mln złotych. Wciąż jednak licznik wypłat w Krakowie wskazuje jedynie część z tego – około 37,7 mln złotych. 

Według uzyskanych przez związek Pracodawców Czystego Powietrza informacji powodem tak wolnych wypłat nie jest brak pieniędzy. Na rachunkach bankowych krakowskiego oddziału Funduszu były zdeponowane środki o łącznej wartości ponad 179 mln złotych, które zamiast pracować dla klimatu, od miesięcy leżą na kontach Funduszu. Oznacza to, że za zastój odpowiadają najprawdopodobniej procedury administracyjne i brak odpowiednich decyzji. W systemie czeka już znaczna liczba pozytywnie rozpatrzonych wniosków – tylko we wrześniu ich liczba wynosiła 612, a do Departamentu Finansowo-Księgowego Funduszu przekazano 1375 sztuk wniosków.  Część mieszkańców, którzy wymienili już swoje piece lub rozpoczęli prace termomodernizacyjne, wciąż jednak nie otrzymało należnych pieniędzy i zamiast czystego powietrza, wdychają biurokrację. Chociaż w całej Polsce program boryka się z problemami, to istnieją placówki – jak Katowice czy Rzeszów, gdzie wypłat jest już więcej.  

W całej Polsce od 31 marca złożono już wnioski o 1,35 mld zł dofinansowania. Eksperci ds. jakości powietrza ostrzegają, że opóźnienia w realizacji programu mogą zniechęcić kolejne osoby do składania wniosków. To sprawi, że w wielu miejscowościach w dalszym ciągu będą istniały gospodarstwa domowe zatruwające powietrze w swojej okolicy, a tymczasem walka ze smogiem wymaga konsekwentnych działań i realnego wsparcia finansowego, gdzie beneficjenci mogą mieć zaufanie do rzetelnej i sprawnej pracy urzędników. 

Skutki działań urzędników

Zanieczyszczone powietrze w Krakowie ma bezpośredni wpływ na zdrowie mieszkańców. Najbardziej narażone są dzieci, osoby starsze, kobiety w ciąży oraz osoby z chorobami serca i płuc. Długotrwała ekspozycja na smog zwiększa ryzyko astmy, chorób układu oddechowego, a nawet nowotworów. U osób z grup wrażliwych często występują podrażnienia oczu, gardła i skóry, bóle głowy czy trudności z oddychaniem. Lekarze podkreślają, że mieszkańcy Krakowa powinni ograniczać aktywność fizyczną na zewnątrz w dniach o wysokim poziomie zanieczyszczeń.

Według analizy Krakowskiego Alarmu Smogowego jakość powietrza znacząco poprawiła się między latami 2012-2023. Na podstawie danych z trzech najdłużej działających stacji monitoringu udało się zauważyć, że z aż 132 dni smogowych, ich ilość spadła do 31. Poprawa nie była jednak systematyczna, rekordowa liczba dni smogowych w tym okresie wystąpiła w 2015 roku i wynosiła aż 200 dni z przekroczeniami dopuszczalnych stężeń (to 6 i pół miesiąca), które mogły negatywnie wpłynąć na zdrowie mieszkańców okolic stacji pomiarowej przy al. Krasińskiego w Krakowie.

Mimo lokalnej poprawy w mieście każdego roku w Polsce aż 40 tys. osób umiera przedwcześnie z powodu narażenia na zanieczyszczone powietrze – wynika danych przygotowanych przez Zakład Zdrowia Populacyjnego Szkoły Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego (CMKP). Inne dane przygotowane przez zespół SmogLab szacują liczbę ofiar na aż 47 tysięcy. To oznacza, że Polska odpowiada za około 17% wszystkich europejskich zgonów, do których przyczyniła się zła jakość powietrza. Czy mieszkańcy mają dalej płacić zdrowiem za urzędnicze opóźnienia? Dziś to nie ukształtowanie terenu, czy pogoda, lecz biurokratyczne decyzje krakowskiego WFOŚiGW wstrzymują działanie programu Czyste Powietrze.

Zobacz też: Czyste Powietrze pełne smogu. 3% wypłat przed sezonem grzewczym 2025

Źródła: IQ Air, Magiczny Kraków, Krakowski Alarm Smogowy, Fundacja SmogLab, EEA, WFOŚiGW Kraków, PCP

Fot. Canva (GundegaProLife)

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.