Trwa światowy wyścig wykorzystania nowoczesnych technologii w ochronie ptaków na farmach wiatrowych. Czy wraz z nowelizacją tzw. ustawy odległościowej dołączy do niego również Polska? 

Rozwój energetyki wiatrowej

Rozwój sektora wiatrowego jest konieczny, również w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego Polski. A wobec zagrożeń, jakie farmy stanowią dla populacji ptaków zarówno lęgowych, jak i migrujących, niezbędne są też inicjatywy na rzecz ochrony tych zwierząt.

Według niedawno znowelizowanej ustawy dostępność lokalizacji pod farmy wiatrowe ma zwiększyć się do 25 razy. W takim wypadku nie ma możliwości długotrwałego wyłączenia turbin, co zwykle robiono w celu zminimalizowania ryzyka kolizji na projektach dopuszczonych do realizacji.   

Czy więcej farm wiatrowych to większe problemy dla ptaków?

Wypadki z udziałem zwierząt

Czy farmy wiatrowe są zagrożeniem dla ptaków?

Z opublikowanych danych bazujących na badaniach z wykorzystaniem nadajników GPS, wiemy, że na terenie Polski zidentyfikowano 51 powierzchni charakteryzujących się bardzo wysoką podatnością na kolizje ptaków oraz 725 powierzchni o umiarkowanej podatności. Stanowią one odpowiednio 0,5% oraz 5,8% całkowitej powierzchni naszego kraju. 

Lokalizacje podatne na kolizje ptaków to takie, które stanowią szlaki migracyjne i miejsca lęgowe, jednak jak podkreślają autorzy, nie wyczerpują one listy wszystkich miejsc ważnych dla ptaków, w których są narażone na kolizje z turbinami wiatrowymi.¹

Choć w Polsce brakuje rzetelnych danych na temat szacowanej liczby kolizji, wiemy, że problem ten występuje i że wśród ofiar są tzw. kluczowe gatunki ptaków: orliki krzykliwe, bieliki, myszołowy i pustułki – czyli te gatunki, które giną na farmach wiatrowych w innych krajach. Spodziewany dynamiczny rozwój lądowej energetyki wiatrowej: powstawanie nowych farm, rozbudowa istniejących czy wymiana starych turbin na nowe, z pewnością podkreślą ten problem i postawią sektor wiatrowy oraz organy odpowiedzialne za ochronę środowiska przed zadaniem pilnego wdrożenia działań minimalizujących zagrożenia. 

Jak państwa chronią ptaki przed kolizjami

Dla krajów przodujących w produkcji energii z wiatru takich jak USA, Niemcy, Francja czy Hiszpania problem kolizji ptaków znany był od dawna, a jego sumaryczna skala wymusiła podjęcie natychmiastowych działań. W pierwszej kolejności należały do nich stałe monitoringi w trakcie migracji, prace nad stworzeniem systemów pozwalających na detekcję ptaków oraz ograniczenia możliwości lokalizacji inwestycji. 

W USA i Hiszpanii ponad dekadę temu rozpoczęto pierwsze prace nad systemami mającymi służyć do monitorowania aktywności ptaków. 

• Poznaj także system kamer bazujący na sztucznej inteligencji, w tym uczeniu maszynowym zapobiega kolizjom ptaków z turbinami wiatrowymi. 

Zalety stałego monitoringu

Na farmach zlokalizowanych na trasie jednego z najważniejszych europejskich szlaków  migracyjnych – na południowym wybrzeżu Hiszpanii (w rejonie Kadyksu i Gibraltaru) – wdrożono stałe monitoringi z udziałem wykwalifikowanych obserwatorów i systemy umożliwiające wyłączenia turbin „na telefon”. Procedura polegała na informowaniu operatorów o odnotowanym przelocie ptaków i konieczności zatrzymania pracy wiatraków. Opublikowane niedawno wyniki monitoringu z lat 2008-2020 wykazały bardzo wysoką skuteczność w ochronie przed kolizjami dla sępów płowych – odnotowana śmiertelność tego gatunku spadła o niemal 93%, a straty w produkcji energii spowodowane wyłączeniem elektrowni na czas przelotu ptaków oszacowano na 0,5%. Jak wskazują sami autorzy publikacji, przyszłością w skutecznym minimalizowaniu ryzyka kolizji dla ptaków mogą być właśnie systemy wizyjne.²

Odnotowywana wysoka śmiertelność wśród ptaków drapieżnych oraz innych gatunków o dużych rozmiarach ciała na farmach wiatrowych w Niemczech już w 2010 roku za skutkowała wprowadzeniem ograniczeń w lokalizacji farm w wielu landach. Przykładowo – zakaz budowy turbin obowiązywał w Brandenburgii w promieniu do 6 km od znanych miejsc gniazdowania kań rudych. 

Śledzeniu tras wędrówek i przemieszcza się ptaków

Niemal dwie dekady funkcjonowania farm wiatrowych oraz coraz lepsze możliwości wykorzystania nadajników GPS w śledzeniu tras wędrówek i przemieszcza się ptaków, pozwoliły również naukowcom reprezentującym międzynarodowe środowisko na zebranie ciekawych danych. Wyniki opublikowane niedawno w Journal of Applied Ecology nie tylko potwierdzają rangę najważniejszych miejsc koncentracji ptaków w trakcie migracji wzdłuż zachodnich wybrzeży Morza Śródziemnego we Francji i południowej Hiszpanii, wschodniej Rumunii, wybrzeżu Maroka, półwyspu Synaj i wybrzeżu Bałtyku w Niemczech, ale wskazują także szereg innych, równie ważnych korytarzy, wśród których są wytypowane wspomniane wyżej obszary w Polsce. 

• Czytaj także: Recykling turbin wiatrowych i ochrona bioróżnorodności

Koszty kolizji ptaków

Kolizje ptaków sporo kosztują. Za każdy pojedynczy przypadek śmiertelnej kolizji ptaków drapieżnych  w Hiszpanii naliczane są opłaty sięgające 100 tys. euro. W USA grzywny mogą wynosić nawet 8 mln dolarów oraz konieczność przeznaczenia wielomilionowych kwot na podjęcie działań minimalizujących. W Niemczech również planowane jest wdrożenie stałych opłat za każdy odnotowany przypadek kolizji ptaków drapieżnych.  

Kolejne zmiany w legislacji

Ostatnie lata dla Niemiec i Francji to czas intensywnych prac skutkujących przygotowaniem wytycznych dotyczących wymagań dla systemów detekcyjno-reakcyjnych do ochrony ptaków, ich podstawowej funkcjonalności oraz pierwsze testy ich skuteczności. W działania te zaangażowani są nie tylko naukowcy, organizacje pozarządowe czy uczelnie, ale również rządy tych państw i administracja. 

W niedalekiej przyszłości planowane są zmiany legislacyjne wprowadzające wykorzystanie systemów ochrony ptaków do sprawnego rozwoju i ekspansji  lądowej energetyki wiatrowej. Jako alternatywa dla ochrony ptaków mają pozostać nadal długotrwałe wyłączenia turbin, jednak już nikt z zaangażowanych w proces inwestycyjny poczynając od inwestorów i operatorów, urzędników i na ornitologach kończąc, nie traktuje tego rozwiązania poważnie. 

Systemy detekcyjno-reakcyjne

Obecnie na światowym rynku dostępnych jest przynajmniej 8 systemów detekcyjnych i detekcyjno-reakcyjnych tworzonych z myślą o ochronie ptaków. Część z nich bazuje na radarach, część to systemy wizyjne. Większość z nich różni się zastosowaną technologią czy optyką, stąd możliwe różnice w ich funkcjonalności czy możliwości zastosowania w różnych warunkach oraz ochrony poszczególnych grup ptaków. 

Wśród opcji dostępnych na rynku znajduje się również polski system Bioseco BPS (Bioseco Bird Protection System) służący z powodzeniem na licznych farmach wiatrowych w Hiszpanii, Francji, Niemczech i Polsce, gdzie chroni ptaki przed kolizjami, bazując na włączeniach turbin lub opcjonalnych sygnałach audio – i stroboskopowych – mających pełnić funkcje informowania ptaków o istniejącej przeszkodzie.

System chroni ptaki przed turbinami wiatrowymi! Kamery, światło, dźwięk – wszystko dla ptaków!

Rozwój OZE bezpieczny dla ptaków 

Przyspieszenie ekspansji przyjaznej środowisku energetyki wiatrowej na lądzie oraz unikanie sezonowych przestojów w produkcji energii spowodowanych koniecznością ochrony ptaków przed kolizjami, stało się celem dla niemieckiego i francuskiego rządu. Niczym wyścig zbrojeń trwają dyskusje nad możliwościami i ograniczeniami stosowania systemów detekcyjno-reakcyjnych, przegląd istniejących przepisów i próby dostosowania ich do nowej rzeczywistości, w której konieczność dynamicznego rozwoju efektywnej energetyki wiatrowej musi iść w parze ze skuteczną ochroną ptaków. Na międzynarodowych konferencjach przy jednym stole zasiadają przyrodnicy, operatorzy i inwestorzy, urzędnicy, aby wymieniać się swoimi doświadczeniami i znajdować konsensus. 

Trwające w Polsce prace nad nowelizacją ustawy odległościowej skupiły wielu ekspertów sektora OZE, którzy zgodnie podkreślają równoczesną pilną potrzebę inwestycji w sieci dystrybucji oraz wskazują na uciążliwość długotrwałych procedur. Warto, aby w tych dyskusjach już teraz pojawił się wątek skutecznej ochrony ptaków przed kolizjami i efektywnych systemów detekcyjno-reakcyjnych, łączących potrzeby ochrony kluczowych gatunków oraz minimalne straty w produkcji energii związane z ewentualnymi włączeniami turbin. Bezdyskusyjnie należy korzystać w tym zakresie z bogatego doświadczenia naszych zachodnich sąsiadów oraz Francji i USA, rozsądnie implementować dobre praktyki w zakresie ochrony ptaków na farmach wiatrowych i czerpać wiedzę od ekspertów znających realia tych zagadnień.  

Aleksandra Szurlej Kielanska 

Ornitolog. Ekspert ds. ochrony bioróżnorodności na potrzeby zrównoważonego budownictwa i sektora OZE. Ponad 12 lat doświadczenia w monitoringach i ocenach oddziaływania inwestycji wiatrowych na awifaunę. Współpracownik Bioseco. Odpowiedzialna za testy skuteczności, popularyzację wyników badań i tematyki ochrony ptaków na arenie międzynarodowej.

 źródła:

¹Miguel Ferrer et al. Significant decline of Griffon vulture collision mortality in wind farms during 13-year of a selective turbine stopping protocol. Global Ecology and Conservation. Volume 38. 2022. 

²Gauld, Jethro George et al. Hotspots in the grid: Avian sensitivity and vulnerability to collision risk from energy infrastructure interactions in Europe and North Africa, Dryad, Dataset. Journal of Applied Ecology, vol. 59, Issue 6. 2022.

Artykuł stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują swiatoze.pl. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.